mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

leven waren de voedseltuinen die op een geschikte plaats in het oerwoud werden
aangelegd. Kleine groepjes verwanten, in feite een lineage, trokken naar
een nieuwe tuin zodra de oude uitgeput begon te raken. Soms spreekt men over
deze kleine groep als kretia. Met de naburige groepjes voelde men zich ray
tapam = de mensen van de grond, in tegenstelling tot ray ro rit = de mensen
van elders, dat wil zeggen van andere clans en zelfs subclans.
Het begrip ray ro rit was vroeger, en is ook nu soms nog wel, geassocieerd
met vrees en argwaan. Sinds de pacificatie en de toename van de interactie in
ruimer kring dan van de kleine lineage worden minder mensen met ray ro rit
betiteld.
De dorpsvorming was bepaald geen initiatief van de bevolking zelf. Het waren
bestuursambtenaren, zendelingen en missionarissen met hun andere opvattingen
over orde, organisatie en vooruitgang die aandrongen op grotere en permanente
wooneenheden. Het proces van dorpsvorming verliep gelijktijdig met de penetratie
van vreemde machthebbers. Voor het gebied ten zuiden van de Ayamarumeren
voltrok zich een en ander in de drie decennia voorafgaand aan de tweede
wereldoorlog, voor het gebied ten noorden van de meren de twee decennia nadien.
Behoudens enkele individuele uitzonderingen woont nu de hele bevolking
in dorpen.
Dat de bevolking vrij gemakkelijk gehoor gaf aan de oproep tot dorpsvorming
heeft zeer zeker te maken met de verwachting onder de traditionele leiders
dat loyaliteit ten aanzien van de vreemdelingen zou leiden tot positieverbetering,
zowel in materieel als in sociaal en politiek opzicht. Het dorp, kerk,
onderwijs, gezondheidszorg en loonarbeid werden gezien als 'tekenen' van een
betere levenssituatie. Hoe sterk deze verwachting geweest moet zijn wordt duidelijk
wanneer we horen welke problemen de verandering van woonpatroon met
zich meebracht. De bevolking, en vooral de vrouwen, moesten eraan wennen dat
zij dagelijks of enkele malen per week van het dorp naar de tuinen en terug
moesten lopen. Niet zelden betekent dat enkele uren gaans, dikwijls nog met
een zware last op de rug bestaande uit baby, voedsel en brandhout. Het gezinsverband
veranderde doordat de kinderen bij de onderwijzer in het dorp
bleven terwijl de ouders voor tuinwerkzaamheden en jacht, visvangst en dergelijke
activiteiten het oerwoud in trokken. Meermalen is dit de oorzaak geweest
van emotionele conflicten tussen ouders en onderwijzers. In veel gevallen
vormde ook de samenstelling van het dorp een netelig probleem doordat groepen
die van oudsher elkaar niet zonder wantrouwen, vrees en spanning konden ontmoeten
nu vrijwel dagelijks met elkaar geconfronteerd werden. De lineage als
meer of minder intieme leefgemeenschap begon aan betekenis te verliezen maar
de onderlinge argwaan wegens kwade bedoelingen en praktijken verdween niet
op slag uit de onderlinge relaties binnen het dorp. Ook voor het leiderschap
en de machtsverhoudingen betekende de dorpssamenleving een verandering. Traditionele
rivalen werden collega's in een samenleving waarin nog niemand goed
gewend was. En tegelijkertijd moest ieder wennen aan de aanwezigheid en macht
van vreemdelingen in het gebied.
De eerste zes jaren na de bestuursoverdracht in 1963 werden gekenmerkt door
guerilla en militaire bezetting. De bevolking moest machteloos toezien hoe
gezondheidszorg, werkgelegenheid en materiële bevoorrading verslechterden.
Voor de oudere generatie in het gebied ten noorden en ten noordoosten van de
Ayamarumeren verminderde daarmee de motivatie om in dorpen bijeen te wonen.
Velen zochten hun heil in de beslotenheid van de voedseltuinen. Vanwege de
guerilla werden zij echter door de militairen gedwongen om elke avond naar
het dorp terug te keren.
Hoewel er tijdens mijn verblijf vrijwel niets meer te merken was van de onrust
van de voorgaande jaren bleven de dorpshoofden uit vrees voor een nieuwe
confrontatie met militairen aandringen op ieders aanwezigheid in het dorp.
Tijdens mijn onderzoek verbleven de ouderen slechts zelden in het dorp. Zij
134