mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Tabak bewaart men in kleine gevlochten tasjes, in plastic zakjes of in een
blikje. Cigaretten rolt men met het blad atiaf of met vloei uit de winkel.
Een enkeling rookt pijp. De pijpen hebben een meer of minder fraai gesneden
kop van hout en een steel van casuarisbot (fig. 15).
Wie vuur nodig heeft om te koken of om zijn rokerij aan te steken loopt meestal
even naar de buren om een brandende spaander hout te halen. Vaak hoeft men
slechts het smeulende houtskool op de vuurplaat aan te blazen. De lucifers
die sommigen in de missiewinkel kopen worden binnen enkele dagen onbruikbaar
vanwege de grote vochtigheid. Zo goed als elke volwassen man bleek in zijn
zijtasje altijd een akin peron = bamboe met materiaal om vuur te maken bij
zich te dragen. Het betreft een bamboe van ongeveer vijf en twintig centimeter
lengte en drie centimeter doorsnede, gevuld met pluis dat uit de binnenzijde
van de bast van de boom pan geschrapt is. Onmisbaar is een klein stukje
porcelein dat pem of papis genoemd wordt. Tussen duim en wijsvinger neemt
men een plukje pluis en het scherfje. Wanneer men het scherfje tegen de glanzende
buitenkant van de bamboe slaat ontstaat een vonk die het pluis doet
smeulen. Daarna is het een kwestie van blazen en het vuur overbrengen op
licht ontvlambaar materiaal. Zelden heb ik iemand meer dan drie keer zien
slaan voor er vuur ontstond.
3 De behuizing.
Wat oudere mensen vertelden hoe zij vroeger, voor de dorpsvorming en de komst
van het bestuur en de missie, hun tuinwoningen zo hoog mogelijk bouwden. Bij
voorkeur zocht men een stevige boom met een dusdanig gevormde kruin dat men
op de takken een hut kon construeren. Tussen de takken maakte men een platform
van stevig rondhout en gespleten bamboe. Op de zijkanten van het platform
plaatste men stokken die boven het midden van de vloer werden samengebonden.
Dakbedekking van bladeren, voornamelijk van de sagopalm, werd op deze
schuine stokken gebonden. Midden in de vloer was een vuurplaat. Een lange,
buigzame boomstam, voorzien van inkervingen, deed dienst als trap. Uit de
mededelingen maakte ik op dat de vloerhoogte van deze huizen varieerde van
vier tot tien meter. In het dorp Kostuas heb ik nog een van dergelijke boomwoningen
= charit gezien. Het werd bewoond door enkele ongehuwde jonge mannen,
vandaar dat het ook wel rumah b u j a n g = vrijgezellenhuis genoemd
werd. De vloer van het huis, dat opstaande wanden van ongeveer vijftig centimeter
had, lag zeker op tien meter boven de begane grond. De lange, ingekerfde
boomstam was voorzien van armleuningen.
Het feit dat deze boomwoningen in onbruik raakten, verklaarde iedereen uit
het feit dat men nu niet meer dagelijks bevreesd hoefde te zijn voor onverhoedse
overvallen en wraakacties die meestal in de vroege morgen uitgevoerd
werden. Bij dergelijke overvallen trokken de bewoners van het boomhuis de
trap omhoog en met pijlen probeerden zij de aanvaller op een afstand te houden.
Van onderaf trachtte men meestal het huis met brandende pijlen te bestoken.
Volwassenen sprongen dan in paniek naar beneden en menig kind zou in de
vlammen omgekomen zijn.
Een vroeger huizentype, dat ik niet meer aangetroffen heb, droeg een tijdelijk
en ceremonieel karakter. Men spreekt van samu mos, wochat of amach taro.
In alle drie de gevallen betreft het een groot huis op lage palen waarvan het
middelste gedeelte van de vloer bestaat uit een verende dansvloer. In de beide
zijvertrekken woonden vele mensen gedurende de periode van voorbereiding
van een ceremoniële gebeurtenis. In die zijvertrekken verzamelde men grote
hoeveelheden ceremoniële ruilgoederen. Wanneer er niet gedanst werd, speelden
de jongeren een touwspel. Dit danshuis vormde in de periode voor de dorpsvorming
een belangrijk ontmoetingspunt waar jongens en meisjes hun huwelijkspartner
vonden en waar volwassenen ruilzaken behartigden. Dat dit betekenisvolle
huis eveneens in onbruik geraakt was, verklaarde men eveneens uit de
59