mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Hoewel het Nederlandse bestuur krachtig optrad tegen dergelijke praktijken,
kon niet voorkomen worden dat in 1961 in de omgeving van het dorp Seya een
vrouw verdacht, gedood en opengesneden werd. De man die deze operatie uitvoerde
zou haar eigen zoon geweest zijn.
Na het vertrek van het Nederlandse bestuur en vóór de komst van de Indonesische
militairen heeft men, naar het schijnt, de rekening van jaren vereffend.
In de maanden september en oktober 1964 werden te Rufases vijf vrouwen, te
Kompif twee vrouwen en te Yarat zes vrouwen beschuldigd, gedood en opengesneden.
Het verslag van de gebeurtenissen te Yarat werd mij gedaan door een man
wiens destijds ongeveer zestienjarige zuster een van de slachtoffers was.
Sinds de komst van de militairen in het binnenland durft men deze praktijken
niet meer uit te voeren, ook niet nu de militairen zich weer uit het binnenland
hebben teruggetrokken. Verdachtmakingen en beschuldigingen zijn er echter
nog op grote schaal. Na een sterfgeval in Ayawasi in 1971 vroeg de r a j a
aan de missionaris toestemming om weer een kapes fane-vrouw te "behandelen
volgens traditie". De missionaris, die nooit zijn afkeer van dergelijke gebruiken
verborgen had, deelde mee dat hij zich niet in bestuurszaken wilde
mengen.
Twintig jaar beïnvloeding en ook het verbod van de missionaris te Ayawasi aan
gedoopten om zich nog ooit in te laten met deze gruwelijke praktijken, schijnen
maar weinig effect te hebben. Keer op keer steekt het geloof aan kapes
fane weer de kop op. Hoezeer dit geloof leeft blijkt ook uit een bericht dat
de r a j a van Ayawasi, daarbij gesteund door het districtshoofd te Komurkek,
aan alle dorpen in Mare en Karon liet uitgaan. Hij deelde mee dat met onmiddelijke
ingang aan alle vrouwen uit die streken verboden werd om de polikliniek,
het hospitaal en de missiepost te Ayawasi te bezoeken. Als reden vermeldde
hij dat voorkomen moest worden dat opnieuw vrouwen van kapes fane beschuldigd
zouden worden. Uit tal van gesprekken met de r a j a weet ik dat
hij zelf vaak het initiatief nam om vrouwen te verdenken en te beschuldigen.
Het ware motief van zijn bericht lag in de zekerheid dat zijn zoontje, dat
kort voordien gestorven was, het slachtoffer werd van kapes fane.
Ken ander voorbeeld van de voortlevende angst voor kapes fane bleek toen een
onderwijzer, die oorspronkelijk uit Ayawasi stamt, aan zijn verwanten meedeelde
dat hij in zijn standplaats in het Maregebied een meisje wilde huwen.
Na langdurig beraad deelden zijn verwanten mee dat zij tegen het voorgenomen
huwelijk waren "omdat men geen mogelijke kapes fane-vrouw wilde hebben".
Innerlijke verdeeldheid spreekt uit het volgende interview dat ik had met een
man uit de Karonstreek. Hij had een zestal jaren buiten zijn eigen cultuurgebied
doorgebracht. Bij de missionarissen van Jayapura had hij een opleiding
tot timmerman gevolgd en sindsdien werkte hij in verschillende plaatsen in
Irian.
"De mensen zeggen dat X door kapes fane gedood is. Wat denk jij daarvan?".
"Dat is geloof van de mensen hier in Ayawasi. Ik geloof daar niet meer in".
"Maar de mensen hier zeggen dat er in de Karon kapes fane zijn".
"In de Karon zijn ze niet".
"Maar de mensen in jouw streek zeggen dat ze in Ayawasi zijn".
"Hier zijn ze wel".
"En je zegt dat je er niet meer in gelooft".
"Ik geloof er niet meer in, maar in Ayawasi zijn ze nog".
"Ik snap er niets van".
"Alleen wij snappen dat. Kapes fane is een soort ziekte die in de Karon en
Mare begonnen is en die nu in Ayawasi gekomen is. In de Karon is die ziekte
niet meer. Maar de mensen van Ayawasi zeggen nog altijd dat de mensen van de
clan Bame kapes fane-vrouwen hebben".
Mijn gegevens over kapes fane zijn te beperkt om conclusies te formuleren aan-
87