mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

tuigd dat begrippen als netwerk en coalitie ons dichterbij een goed begrip
van het ceremoniële ruilsysteem, dat in deze cultuur zo'n grote rol speelt,
kunnen brengen.
Bij mijn beschrijving van de huwelijksregeling, de ceremoniële transacties en
de machtsverhoudingen gebruik ik het begrip netwerk in de zin van: een egocel
waaromheen in concentrische cirkels ego's actuele, intieme relaties tot
en met ego's potentiële relaties gesitueerd kunnen worden. Dit 'egocentrische'
netwerk is uiteraard uniek voor elk individu en in principe onbegrensd. Voor
zover het hier Ego's verwanten betreft zou het begrip kindred (3) gebruikt
kunnen worden. Omdat voor de mensen van de Ayfat behalve verwanten ook vrienden,
niet-verwanten een grote rol spelen, hanteer ik het begrip netwerk.
Met Mitchell (4) ben ik van mening dat het onderscheid tussen groep en netwerk
niet een kwestie van tegenstelling maar van verschil in abstractieniveau
is. Het subjectieve, onbegrensde netwerk ligt dichter bij de werkelijke interactie
dan de objectief bepaalde groep.
Met coalitie bedoel ik een tijdelijke alliantie van onderscheiden belanghebbenden
voor een specifiek doel. In dit geval vormt de regeling van een nieuw
huwelijk het specifieke doel van een coalitie. Uit huwelijkscoalities vloeien
langdurige en verplichtende relaties voort die op hun beurt weer een grote
rol spelen in de vorming van nieuwe coalities en vooral ook bij het ontstaan,
handhaven en veranderen van de machtsverhoudingen in de samenleving (5).
In dit hoofdstuk wil ik allereerst een inzicht geven in de verschillende groeperingen.
Vervolgens geef ik een reconstructie van het verwantschapssysteem
en tenslotte probeer ik het patroon te geven van de relaties die in een netwerk
voorkomen. De huwelijkscoalities komen aan de orde in het hoofdstuk over
ceremoniële ruil.
2 Clan, subclan en lineage.
Binnen het kader van de in het vorige hoofdstuk genoemde groepen die men onderscheidt
op basis van taal, dialect en streek zijn de bewoners van het heuvelland
gegroepeerd op basis van bloedverwantschap en grondgebied.
Ray tapam = de mensen van de grond, zo duiden de bewoners zichzelf aan als zij,
op eigen grond zijnde, aan willen geven dat zij daar thuis zijn en dat zij daar
de grootste zeggenschap uitoefenen. Soms noemen zij zichzelf ook wel ra mayr =
de mensen die de stam, het hoofdbestanddeel vormen. De associatie van de verwantengroep
met de stam van een boom en een boom in zijn totaliteit is nog
sterker in de aanduiding rana voor de grondbezitters, inclusief de voorouders.
Verscheidene mensen legden mij uit dat rana een korte vorm van ara na = een
hoog gewaardeerde boom waarvan de vrucht op dubbelzinnige wijze vergeleken
werd met de vagina. Uit de onmiskenbare gelijkenis verklaarde men de associatie
met afstamming en grond.
De meest gangbare term voor de verwantengroep op het niveau van de clan is
'fam'. Dit woord, dat ook elders in Irian voor verwantengroep gebruikt wordt,
stamt niet uit de eigen taal. Sommige auteurs (6) suggereren dat dit woord zou
komen van het Maleise spraakgebruik of van het Nederlandse woord familie. Voor
alle informanten betekende het woord fam de patrilineaire verwantengroep met
inbegrip van de personen die door huwelijk of anderzins buiten het eigen grondgebied
leven.
Ik ontdekte echter ook enkelingen en kleine groepjes verwanten die de clan van
een vrouwelijke voorouder volgden. Door mij geconfronteerd met deze, althans
in mijn ogen, tegenstrijdigheid, verklaarden mijn informanten dat het eenieder
vrij is te kiezen of hij de clan van vader dan wel die van moeder zal volgen.
Het is echter gebruikelijk, zo voegde men eraan toe, dat mensen de clan van
vader volgen. Oude informanten beweerden dat dit 'altijd' al zo geweest was.
Elmberg (7) en Pouwer (8) wijzen erop dat het wellicht onder invloed van bestuur,
zending en missie, die voor hun registratie familienamen wilden horen,
130