mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

De derde ceremonie heet ray suoch ara = de mensen richten een platform op.
De mannen die het stoffelijk overschot naar de tuin brengen richten, indien
dit nog niet gebeurd is, een platform op. Zodra de dode bijgezet is, maakt
men de bodem rondom het platform nauwkeurig schoon opdat men naderhand gemakkelijk
de neergevallen beenderen zal kunnen vinden. Bij het verlaten van de
tuin worden rondom het platform en op de toegangspaden taboetekens geplaatst.
Wanneer na verloop van enkele maanden "de beenderen wit zijn" wordt de schedel
in een tas naar een tuinhuis gebracht, naar men zegt van iemand van de
eigen clan van de overledene. De overige beenderen worden begraven.
De vierde ceremonie heet poku chay = de bijeenkomst vanwege de dood. Het betreft
een bijeenkomst van degenen die op enigerlei wijze behulpzaam zijn geweest
bij de laatste verzorging van de overledene. De naaste verwanten zorgen
voor voldoende voedsel. Tijdens de maaltijd, die de kern van deze ceremonie
vormt, bespreken de aanwezigen de nagelaten verplichtingen en eisen van de
overledene inzake de ceremoniële ruil. Het aantal mensen dat bij deze maaltijd
aanwezig is, varieerde sterk van geval tot geval. Er waren dodenmalen waarbij
niet meer dan tien personen aanwezig waren, maar ook waarbij ik een vijftigtal
mensen telde. De sociale en ceremoniële positie van de overledene, zijn
of haar leeftijd en de omvang van het clanfragment bleken voor dit aantal bepalend
te zijn.
Op initiatief van onderwijzers en jonge mensen die enige tijd in de kustplaatsen
met andere gebruiken rondom het overlijden kennis maakten, vindt het dodenmaal
soms al plaats tijdens de nacht waarin het stoffelijk overschot nog
in het sterfhuis ligt. Tijdens deze nachtwake wordt gegeten, gezongen, gebeden
en gekaart. In deze gevallen betrof het overledenen die gedoopt waren en de
deelnemers aan deze bijeenkomst behoorden allen tot de jongere generatie. De
ouderen hielden zich afzijdig. Voorzover mij bekend wordt tijdens deze nachtwake
niet over ceremoniële ruilzaken gesproken.
In de periode tussen poku chay en de uitwisseling van vlees, palmwijn en doeken,
spelen de huwbare jongens en meisjes het touwspel. Men spreekt van ray
mesom po wi = de mensen spelen met touwtjes. In de cyclus die ik te Ayawasi
gedeeltelijk meemaakte duurde deze vijfde ceremonie zes weken. Volgens informanten
werd het spel vroeger wel drie tot vier maanden gespeeld. Tijdens die
periode kwamen nieuwe huwelijksrelaties tot stand. In vroeger tijd kwamen de
jonge mensen bijeen in het danshuis samu mos. Soms verbleven zij daar vele
dagen en nachten. Onder het toeziend oog van de ouderen speelden zij po wi =
het touwspel. Ter afwisseling werd er gedanst en gegeten. Dergelijke huizen
zijn in onbruik geraakt. Daarmee schijnt ook de periode ray mesom po wi aan
betekenis te hebben ingeboet.
Tijdens de zes weken tussen de vierde en zesde ceremonie te Ayawasi kwamen de
jongeren slechts elf avonden bijeen om het spel te spelen. Zij zaten in twee
rijen tegenover elkaar. Zingend, kletsend en giechelend maakten zij op de vingers
van beide handen met een touwtje allerlei figuren die zij aan hun partner
doorgaven met de bedoeling dat hij of zij vanuit de gegeven figuur een
nieuwe zouden ontwikkelen. Vaak komen kennelijk bekende figuren naar voren,
maar soms heeft iemand een nieuwe figuur ontwikkeld. Alle aanwezigen buigen
zich over de vondst en met een rijke en vaak dubbelzinnige fantasie wordt een
naam voor de figuur gevonden.
Gedurende de periode dat het touwspel gespeeld wordt, zijn de openlijke contacten
tussen jongens en meisjes duidelijk vrijer dan normaal. Op klaarlichte
dag en door niemand weerhouden lopen jongelui elkaar stoeiend en roepend na en
regelrechte zinspelingen op sexueel contact worden door ieder met gelach aanhoord.
Op een aantal avonden bleken er te weinig belangstellenden voor het touwspel
te zijn. In plaats daarvan ging men liever in het huis van de r a j a dan-
114