mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

lijk overschot door de vrouwen nog gerouwd wordt, beginnen de mannen reeds
de beraadslagingen over oorzaak, schuld en genoegdoening en over de afwikkeling
van de ceremoniële zaken. De opvatting dat de vooroudergeesten de hand
gehad kunnen hebben in zijn overlijden speelt een belangrijke rol. Bij de
dood van een popot denkt men niet allereerst aan ray mim po fit = het gebruik
van dodelijke middelen of praktijken. Elke popot immers wordt veronderstelt
zelf over zeer krachtige afweermiddelen te beschikken. Bij de drie sterfgevallen
van popot die ik meemaakte, en ook in de verhalen over vergelijkbare
sterfgevallen, was er nooit sprake van kapes fane. In alle gevallen werd de
verklaring gezocht in een strijd tussen enerzijds de vooroudergeesten die geïrriteerd
waren over het ruilbeleid van de dode en anderzijds de vooroudergeesten
die zijn beleid juist ondersteunden. Een van de oudste popot van Ayawasi
vertelde mij, dat een sleutelpositie in ceremoniële zaken weliswaar macht
geeft, maar dat een popot niettemin veel risico loopt om de speelbal te worden
van de vooroudergeesten. De betrokkenheid van de rouwenden geldt niet uitsluitend
de popot zelf maar ook zijn vrouw en kinderen. Met hem, of door hem, vervullen
zij een belangrijke rol in de ruilzaken en dikwijls schakelen mensen
de vrouw en kinderen van een popot in om van hem doeken los te krijgen.
De r a j a van Ayawasi was er stellig van overtuigd dat vooroudergeesten die
hem kwaad gezind waren de hand hadden in de plotselinge dood van zijn driejarig
zoontje. De gramschap van deze voorouders bracht hij eerst in verband met
ruilzaken. Later echter beweerde hij dat een kapes fane uit het dorp Seya
schuldig zou zijn.
De vrouw van een popot is meestal de dochter van een popot van een andere clan.
Schoonvader en schoonzoon en zwagers staan tot elkaar in een relatie van collegialiteit
en concurrentie tegelijk. De dood van de vrouw van een popot is
daarom bijna altijd aanleiding tot conflicten en onderhandelingen en transacties
op hoog niveau.
Afgezien van de verwantschappelijke en ceremoniële bindingen met de overledene
kan het zijn dat alle dorpsbewoners en zelfs de mensen uit de omliggende
dorpen geschokt en verontrust zijn door een bepaald sterfgeval. Het betreft
dan een sterfgeval dat in verband gebracht wordt met de dodelijke kracht
musyuoch, de kwade genius achter een ogenschijnlijk toevallige, maar fatale
samenloop van omstandigheden. De angst en de drang om 'iets te doen' blijft
dan niet beperkt tot verwanten en vrienden van het slachtoffer.
Het viel mij meermalen op dat mensen die werkelijk een intieme band hadden
met de overledene niet deelnamen aan het uitbundige en nogal toneelmatige misbaar.
Zij zitten naast hun dierbare, stil, zachtjes huilend en afwezig. Een
vader speelde urenlang met de vingers van zijn overleden zoontje, de moeder
hield al die tijd het hoofdje in haar handen, veegde zo nu en dan zijn mond af
en schikte telkens weer de ceremoniële doek die over het lichaam was gelegd.
Een man zat urenlang stil met zijn handen voor de ogen bij het lichaam van
zijn gestorven vrouw, liep zo nu en dan weg en ging verderop eenzaam zitten
snikken. Een oude moeder liep als maar zwijgend rondom het sterfhuis, gehuld
in de kleren van haar overleden zoon, terwijl de vader heel alleen bij het
vuurtje in een naburige woning bleef zitten. Toen ik hem wat tabak bracht en
vroeg of hij niet even zijn zoon wilde zien, herhaalde hij vele malen 'Frans
mechay, Frans mechay, Frans mechay - Frans is dood. Op de ochtend voor de
begrafenis van zijn zoon bleek hij naar de tuin vertrokken te zijn.
Toen ik eens met een paar mensen sprak over deze dingen merkte de weduwe van
een kort daarvoor overleden jonge man op dat ' mensen met verdriet geen stem
hebben en daarom is het goed dat anderen komen weeklagen". Een man zei dat
mensen komen rouwen om te tonen dat zij medelijden hebben met de naaste verwanten
van de gestorvene. Anderen vertelden dat de naaste verwanten goed opletten
wie er komen rouwen omdat de afwezigen wel eens schuldig zouden kunnen
zijn aan het sterfgeval.
105