mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

gebruikelijk geworden is om de naam van vader's zijde als familienaam te noemen.
Het gebruik van de term clan en de gewoonte om vader's clannaam over te nemen
mag niet uitgelegd worden in die zin dat we hier met een ondubbelzinnige patrilineaire
organisatie te doen zouden hebben. In de praktijk van het dagelijkse
leven blijkt er een levendige bilaterale interactie te zijn. Zoals ik
later zal aantonen berust de verwantschapsterminologie op duidelijke bilaterale
princiepen.
Keer op keer drong zich bij mij de gedachte op dat het hier een uiterst
flexibele sociale organisatie betreft die te verklaren valt uit de levensomstandigheden
waarin alle mensen, verwant of niet verwant, van vader's zijde
of van moeder's zijde, van levensbelang zijn. De vraag blijft hoe de bilaterale
princiepen en interacties zich verhouden met het duidelijke accent op
vader's zijde waar het grond en daarmee verbonden clanlidmaatschap betreft.
Het komt mij voor dat in deze de existentiële betekenis van de grond en de
werkverdeling tussen man en vrouw een rol spelen. De grond is veel meer dan
een toevallige plaats om te wonen. Het eigen gebied is primair de levenswereld
voor elk individu. Van de ouders, die thuis zijn in het gebied, leren
de kinderen wat eetbaar en wat giftig is, wat goed drinkwater is en wat niet,
wat bruikbaar is, waar gevaren schuilen, waar bepaalde dieren zich ophouden,
waar belangrijke gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, waar de voorouders
'aanwezig' zijn. Het grondgebied wordt voor elk opgroeiend kind meer en meer
een wereld van materiële en immateriële betrekkingen, een belangrijk veld vol
betekenissen.
Voor de volwassenen is het grondgebied de allereerste bestaansvoorwaarde.
Zonder grond zou betekenen zonder voedsel, betrouwbaar drinkwater, bouwmateriaal,
brandhout, medicijnen, sieraden, enzovoorts.
Het grondgebied heeft ook betekenis als veiligste plaats. Zeker in vroeger
tijden was het bij wraakacties en overvallen zaak om snel vluchtwegen en
schuilplaatsen te vinden. Ook tijdens mijn verblijf bleek verschillende malen
dat het grondgebied nog deze betekenis heeft. Niemand kent beter de weg in
het gebied dan de bewoners zelf.
De arbeidsverdeling tussen belde seksen leidt ertoe dat de man en zijn zoons
op een andere wijze vertrouwd zijn met het grondgebied dan de vrouw en haar
dochters.
De man en zijn zoons zwerven door het gebied bij de jacht, de visvangst, het
zoeken naar allerhande materiaal en aldus raken zij verbonden met het gehele
gebied. Voor de vrouw en haar dochters ligt dat anders. Zij zijn veel meer
op de voedseltuin geconcentreerd. Hun verbondenheid met het grondgebied is
veel beperkter.
Ieder volwassen lid van een clan kan globaal aanduiden waar de grenzen van
het clangebied liggen, maar van nauwkeurige grenzen is geen sprake. Hier en
daar wordt een heuveltop, een grot, een rivier of een bepaalde boom aangewezen
als markering van het raakpunt van twee clangebieden. Wat oudere mensen
weten in het oerwoud nog plaatsen aan te wijzen waar vroeger, en een enkele
keer ook nu nog, de onderhandelingen en ruiltransacties tussen twee naburige
clans plaatsvonden. Van deze plaatsen zegt men dat zij precies op de grens
van twee clangebieden liggen. De benaming is atuoch saka on = de plaats waar
mensen volgens traditie ruilen. Momenteel hebben deze plaatsen aan betekenis
ingeboet omdat de leden van naburige clans zich vrijer en zonder al te veel
wantrouwen voor onderhandelingen en ruil op eikaars grondgebied begeven.
De enkele gevallen die ik meemaakte waarbij deze plaatsen nog wel een rol
speelden betroffen nogal emotioneel geladen conflicten waarbij men rekening
hield met harde eisen en mogelijke wraakacties of gevechten.
Binnen de clan en het clangebied maakt men wel een twee- of driedeling op
basis van een nadere gebiedsaanduiding. Ten noordwesten van Ayawasi bijvoorbeeld
leeft de clan Turot. Zij presenteren zich als ray Turot = de mensen
131