mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Tijdens mijn verblijf maakte ik driemaal mee dat de geest van een overleden
dorpsbewoner 's nachts uit het dorp verdreven werd. De eerste keer betrof het
de kapes = geest van een oude man die kort voor mijn aankomst in Ayawasi tijdens
het vissen in een watergrot verdwenen was. Een jonge man die hem nagedoken
was had zijn lichaam niet meer kunnen vinden. In het tweede geval ging
het om de kapes van mijn informant die door het wilde varken gedood werd. Dit
sterfgeval bracht men in verband met de kracht musyuoch. De derde keer ging
het om de kapes van de vrouw die zichzelf door het drinken van het giftige
wortelsap om het leven gebracht had.
Bij deze gevallen van ray mutu kapes = de mensen verjagen de geest, waren niet
alle dorpsbewoners betrokken. Alleen die mensen die zich door de geest bedreigd
voelden namen deel aan deze ceremonie.
In de vooravond kwamen de medicijnmannen van de betrokken groepen met belezen
bladeren en rode mengsels uit het oerwoud en zij verzamelden zich in een van
de huizen. In de andere huizen zaten de mensen fluisterend bijeen. Ieder
luisterde gespannen naar elk geluid in de omgeving van het huis. Het vuur
moest laag blijven branden en niemand mocht met een zaklantaarn spelen. Opeens
klonk er een schurend geluid alsof iemand met een hard voorwerp op de
buitenwanden van het huis kraste. Daarop sprongen alle mensen uit het huis
en gillend en zwaaiend met de belezen takken die zij van de medicijnmannen
gekregen hadden, holden zij allen in de richting van de rivier. Achter hen
aan renden de medicijnmannen die met hun takken en bladeren de wegsnellende
mensen op de rug sloegen. Naderhand bleken veel mensen rode vlekken op de rug
te hebben en ik maakte daaruit op dat de medicijnmannen hun rode mengsel aan
de bladeren gesmeerd hadden. De mensen zelf verklaarden dat dit bloedvlekken
waren die ontstaan waren doordat kapes hen op de rug geslagen had. Ook vertelde
men dat ieder die tijdens deze ceremonie om zou zien naar de medicijnmannen
ter plekke zou sterven. Sommigen beweerden na afloop een zwarte schim
in het oerwoud te hebben zien vluchten. Anderen legden zich zonder verder
commentaar te rusten.
Nadat de bovengenoemde man door het varken gedood was en men zijn lichaam op
dezelfde plaats begraven had, moest zijn gezin net zo lang in het huis in hun
tuin blijven tot de medicijnmannen de dodelijke kracht musyuoch door de ceremonie
ka tuof in de rivier teruggedreven zouden hebben. Het was zijn vrouw en
kinderen ten strengste verboden om in het dorp of in een andere tuin te komen
want musyuoch zou hen zeker achtervolgen. Slechts medicijnmannen uit de naaste
kring van verwanten mochten gedurende die periode naar het gezin toegaan.
Op een avond, ongeveer zeven weken na het ongelukkige sterfgeval, verzamelden
zich vele mensen uit Ayawasi en Mosun, in dit geval ook mensen die niet direet
tot de naaste verwanten gerekend konden worden, in de buurt van de tuin
waar het gezin zich ophield. Aan de rand van de tuin werden enkele afdakken
van stokken en bladeren gebouwd. Nat en kil vanwege de ononderbroken neer—
stromende regen hurkten de mensen dicht bijeen. Het was verboden vuren aan te
leggen omdat musyuoch op het licht zou afkomen.
Voor deze ceremonie had men twee befaamde medicijnmannen uit het dorp Yarat
uitgenodigd. Onder hun leiding verzamelden zich alle medicijnmannen op een
plaats in het oerwoud buiten het gezicht en het gehoor van de aanwezigen. Na
verloop van tijd kregen alle aanwezigen po tekíf, in dit geval belezen bladeren,
ter bescherming tegen musyuoch. Geen mens mocht rode kleren of sieraden
dragen "want musyuoch drinkt bij voorkeur bloed".
In de loop van de avond voegden zich de eigen medicijnmannen bij de kleumende
en hongerende mensen.
Tegen middernacht klonk de roep van do vogel woy die in verband gebracht wordt
met de vooroudergeesten. Duidelijk was dat iemand dat geluid nabootste. Alle
medicijnmannen sprongen op en riepen kapes mesuoch = de geest beweegt of
danst. In het nachtelijk duister renden zij wild in het rond en staken met
126