USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Najbardziej ważne z naszego punktu widzenia są art. 9—21, regulujące
stosunek prawny Prus i księcia do Polski i króla.
Albrecht otrzymywał Prusy z tytułem księcia w Prusach (dux in
Prussia) (art. 10), gdyż obok Prus Książęcych istniały jeszcze Prusy Królewskie;
uściślenie to było więc konieczne. Zobowiązany był wobec króla
do służby wojskowej i służby dworskiej (art. 16), zresztą jako senator
koronny (art. 14) 145 .
Na wypadek felonii król miał prawo odebrać księciu lenno, zresztą
traktat nie wyczerpywał listy wszystkich praw zwierzchnich, przysługujących
królowi jako panu lennemu. Stąd też istniała możliwość elastycznej
interpretacji praw królewskich dzięki ogólnemu sformułowaniu lennego
stosunku Prus Książęcych do Polski.
Ograniczono księcia dalej w sprzedaży swych terytoriów do wypadków
koniecznych, a i wtedy królowi przysługiwało prawo pierwokupu.
Zastawiać posiadłości mógł książę tylko swoim wasalom i poddanym.
Obowiązki wypływające z zasad prawa lennego odnosiły się wtedy też do
alienowanych dóbr (art. 15).
Wreszcie traktat przewidywał dalsze ograniczenia praw zwierzchnich
księcia, a to w zakresie sądownictwa, przewidując:
1) sąd nadzwyczajny, w skład którego mieli wchodzić senatorowie
koronni; miał on rozstrzygać sprawy sporne między królem i księciem
(art. 17) 146 ;
2) trybunał mieszany (sześciu senatorów koronnych i sześciu dostojników
książęcych) celem rozstrzygania sporów między księciem a dostojnikami
pruskimi zarówno świeckimi, jak i duchownymi (art. 18);
3) stały trybunał (senatorowie króla i radcy księcia), który raz na rok
4 października miał rozstrzygać spory między księciem a jego poddanymi
(art. 19).
W końcu należy wspomnieć, iż lenno miało pozostawać tak długo
w rękach Hohenzollernów, póki nie wymrze linia Albrechta i trzech jego
braci dopuszczonych do lenna; po ich wymarciu lenno miało wrócić
do Polski (art. 13).
Taka była zasadnicza treść traktatu krakowskiego, stawiająca Prusy
i jej księcia w nowej sytuacji politycznej. Od tego momentu głównym
sojusznikiem Albrechta była Polska, obok niej państwa Północy i ewangelickie
księstwa Rzeszy, wrogiem zaś pozostałe dwie gałęzie Zakonu
(niemiecka, inflancka), papiestwo i cesarstwo, chociaż o względy cesarstwa
Albrecht w dalszym ciągu zabiegał.
Z kolei należy zastanowić się nad tym, co przyniósł traktat krakowski
stanom pruskim.
145
A. Vetulani, Lenno pruskie..., s. 87—96.
146
A. Vet ulani, Polskie wpływy polityczne w Prusach, s. 23, przyjmuje,
iż wprowadzenie tego sądu nie ograniczało praw suwerennych księcia w Prusach.
100