USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

w Księstwie Pruskim ustrój konsystorialny. Odbywało się to przy silnym
oporze stanów, który nie wygasł w czasach Jerzego Fryderyka,
skoro na sejmach w 1. 1590, 1594 i 1602 domagają się one obsadzenia
biskupstw, a spór przeciąga się na lata panowania elektorów brandenburskich
w Prusach Książęcych 48 .
Przyczyny tego sporu przedstawiliśmy już poprzednio, tutaj należy
tylko wspomnieć, iż w czasach Jerzego Fryderyka zachowanie urzędu
biskupiego nie jest już tylko uważane jako ograniczenie władzy książęcej
i gwarancja władzy indygenów na wypadek przypadnięcia Prus Książęcych
Polsce, ale także jako zapewnienie zachowania religii luterskiej,
w obawie, że król polski w wypadku inkorporacji może zastosować tutaj
zasadę cuius regio, eius religio, a więc na powrót wprowadzi religię katolicką
49 .
Zaopatrzenie biskupów według Regimentsnottel pozostało w istocie
tylko na papierze 50 . Książę Albrecht, co prawda, pisał 15 grudnia 1542 r.
do M. Lutra, czy pensję 1500 guldenów reńskich rocznie dla jednego biskupa
51 uważa za wystarczającą, ale dla tych dobrych chęci nie posiadał
pokrycia finansowego.
I tak w r. 1543 Speratus nie jest w stanie opłacić podatku na wojnę
przeciw Turkom, a w r. 1549 zastawia swoje dobra, pożyczając 300 grzywien
52 . Wydawałoby się, że w lepszej sytuacji był Polentz, któremu książę
w r. 1544 wystawia dwór biskupi w Królewcu za sumę około 10 000
grzywien 53 . Tymczasem Polentz w r. 1542 wychodzącej za mąż córce Dorocie
dał tylko łóżko i pościel w wianie, a dopiero w r. 1545 spłacił zięciowi
2000 grzywien 54 .
Po okresie przerwy w działalności biskupiej w latach 1550—1566
i 1551—1567, książę Albrecht zaopatrzył obydwu biskupów na nowo
16 czerwca 1567 r. w specjalnym przywileju 55 .
b) Zaopatrzenie księżny i księżniczki, opieka
Przepis Regimentsnottel o zaopatrzeniu księżny wygasł z chwilą
śmierci księżny Doroty 1 kwietnia 1547 r. 56 Natomiast realizacja przepisu
o zaopatrzeniu księżniczki Anny Zofii wypłynęła dopiero w r. 1550
48
J. P e t e r s o h n, Bischofsamt und Konsistorialverfassung in Preussen im
Ringen zwischen Hersog und Landschaft im letzten Viertel des 16 Jahrhunderts,
Archiv für Reformationsgeschichte, Jhrg, 52: 1961, H. 1, s. 196—199.
49
Ibid., s. 203—204.
50
P. Tschackert, Paul Speratus..., s. 97.
51 ÜB, III, nr 1492.
52
P. Tschackert, Paul Speratus..., s. 47.
53
ÜB, III, nr 1697.
54
P. Tschackert, Georg von Polentz..., s. 35.
55
Priv. fol. 86—88.
56 W. K. I s e n b u r g, op. cit., tabl. 61.
188