USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

man 38 , z uwagi na podeszły wiek Polentza. Jednak Briessman nie przeżył
Polentza i zmarł 1 października 1549 r. 39 Po śmierci Polentza, na
sejmie 1550 r., stany proszą o obsadzenie wakującego biskupstwa. Książę
odpowiada, iż używanie tytułu biskupiego jest niewłaściwą pozostałością
z czasów papieskich i należy przejść do nazwy — prezydentów lub superintendentów.
Dalej stwierdza, iż mianował jednego prezydenta (w r. 1550
Melchiora Bindera jako prezydenta biskupstwa sambijskiego) i sądzi, że
zmiana ta będzie korzystna 40 . Równocześnie w r. 1550 spotykamy się
z sądem duchownym na modłę konsystorza, w składzie pięciu teologów:
Osiander, Isinder, Hegemon, Tentzel i Wisling 41 . Isinder spełnia swoje
funkcje duchowne wspólnie z proboszczami Królewca, kaznodzieją zamkowym,
oficjałem i innymi książęcymi radcami 42 , a więc dotychczasowa
władza biskupia przechodzi w ręce nie jednego człowieka, lecz kolegium.
Na podstawie powyższego można już powiedzieć, iż książę Albrecht
nie chciał realizować I części wydanej przez niego Regimentsnottel; i tak
się w istocie stało, że biskupstwo sambijskie w 1. 1550—1567 było obsadzone
nie przez biskupów, ale tylko przez prezydentów biskupstwa
(Binder, Mörlin, Osiander, Aurifaber), podobnie jak i biskupstwo pomezańskie
w 1. 1551—1566 nie posiadało biskupa, a funkcje zastępcze sprawowali
tam arcyprezbiterzy, proboszczowie i krótko, w r. 1561 — prezydent
biskupstwa Jan Draconitas 43 . Nie działo się to bez ostrych sprzeciwów
stanów, które na sejmach w r. 1556, 1562 i 1563 ostro domagały
się od księcia ponownego obsadzenia dwóch biskupstw, wyraźnie powołując
się na Regimentsnottel 44 . Równocześnie skarżą się np. na prezydenta
biskupstwa sambijskiego, Jana Aurifabera, iż nic nie robi dla
spraw kościelnych 45 . Książę niezmiennie wracał do argumentów wypowiedzianych
na sejmie 1550 r., twierdząc, iż urząd biskupi jest złą
pozostałością papieską 46 .
Dopiero walne zwycięstwo stanów nad księciem w r. 1566 przywróciło
zasadę Regimentsnottel o obsadzaniu biskupstw, zawartą w recesie
z 5 października tegoż roku 47 .
Urząd biskupi zachował się jednak tylko do r. 1587 (21 października
1587 r. zmarł w Miłomłynie ostatni ewangelicki biskup pruski Jan
Wigand), gdyż margrabiemu Jerzemu Fryderykowi udało się wprowadzić
58
39
40
41
42
43
44
45
46
47
UB, III, nr 1903, 1904.
UB, I, s. 348.
UB, III, nr 2374.
A. Harnoch, op. cit., s. XXII—XXIII.
Ibid., s. XXIII.
Ibid., s. XXIII—XXIV.
M. Toeppen, Zur Geschichte..., s. 417—423, 434—438.
Ibid., s. 420.
Ibid., s. 440.
Priv. fol. 60—61.
187