USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

pełność kapłaństwa (sacerdotii) Nowego Zakonu, czyli święcenia biskupie,
z mocy obowiązku (officii) przez Chrystusa w ogólności ustanowionego
sprawują jurysdykcję kościelną nad poszczególnymi diecezjami, w zależności
od głowy Kościoła powszechnego, czyli papieża" 11 , gdyż zarówno
Polentz, jak i Queiss opowiedzieli się po stronie nauki Lutra, która stanowczo
odrzucała tak pojętą godność biskupią. Niemniej jeśli idzie o obowiązki
biskupie, to nie uległy one zmianie, biskupi byli zobowiązani do
ordynacji duchownych, wizytacji kościołów i jurysdykcji w sprawach
małżeńskich 12 . Posiadali oni dalej zwierzchnią władzę, chociaż tylko kościelną,
na terenie swojej diecezji, a więc utrzymali w tym względzie
swoją dawną pozycję 13 .
Ewangelicki urząd biskupi nie obejmował władzy świeckiej nad terytorium
swego uposażenia, której zrzekli się biskupi pruscy w 1. 1525
i 1527, jak to wyżej pisaliśmy.
Z kolei dla analizy powyższego artykułu korzystne będzie skrótowe
przedstawienie dziejów urzędu biskupiego w Prusach Książęcych do
r. 1542. Po zrzeczeniu się władzy świeckiej przez Polentza i Queissa
sprawa obsadzenia urzędu biskupiego stała się aktualna po śmierci tego
ostatniego w r. 1529. Wówczas to w liście z 4 stycznia 1530 r., datowanym
z Bałgi, biskup sambijski Polentz usilnie prosi księcia Albrechta
o mianowanie następcy po Queissie 14 . Już w początku 1530 r. zostaje
biskupem pomezańskim dr Paweł Speratus 15 . Był to pierwszy teolog na
ewangelickim urzędzie biskupim, w odróżnieniu od Polentza i Queissa,
którzy byli prawnikami. Stąd też właściwe wprowadzenie reformacji —
poprzez wizytacje, a także ustalenie norm i praw kościoła luterskiego,
znalazło się w jego rękach. Polentz, mimo iż Luter dedykował mu jedną
ze swych prac, nigdy nie prowadził z nim korespondencji 16 , pozostawiając
sobie pewną niezależność. Mogły być różne tego przyczyny; Polentz był
starszy od Lutra, nie interesowały go głębokie rozważania teologiczne
(wystarczyło mu przyjęcie nauki Lutra, że wiara jest jedynym źródłem
do zbawienia), był wszak jurystą. Queiss nie odegrał decydującej roli
w rozwoju kościoła ewangelickiego poza ogłoszeniem Themata episcopi
11
Podręczna encyklopedia kościelna pod red. J. C h e ł m i c k i e g o, t. 3—4,
Warszawa 1904, s. 391—392.
12
UB, I, s. 113.
13
C. K r o 11 m a n n, Die Entwicklung der Preussischen Landeskirchen im
16 Jahrhundert, Monatshefte der Comenius-Gesellschaft für Kultur und Geistesleben,
Neue Folge, Bd. 18, H. 5, Jena 1909, s. 241.
14
P. Tschackert, Georg von Polentz, Bischof von Samland. Ein Charakterbild,
Leipzig 1888, s. 46—47.
15
UB, I, s. 164; II, nr 700.
16
Kiedy studenci litewscy udający się do Wittenbergi, będąc w Baldze zwrócili
się do Polentza z prośbą o rekomendację do Lutra, odesłał on ich do biskupa Speratusa
do Kwidzyna, P. Tschackert, Georg von Polentz, s. 41.
153