USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Jednakże polityka Zakonu nie była tutaj całkowicie konsekwentna,
zwłaszcza jeśli idzie o miasta, którym zapewnił prawa samorządowe,
zgodził się na mocne zespolenie się tych miast w Hanzie, pozwolił na tzw.
Städtetage, tj. zebrania miast, a nawet na prowadzenie wojny z Danią.
Wszystko to sprzyjało utworzeniu się silnego stanu miejskiego. Równocześnie
cementował się stan rycerski, zwłaszcza w ziemi chełmińskiej
i ostródzkiej.
Doszło do tego, że Zakon począł pertraktować z każdym ze stanów
z osobna, wreszcie zwoływał w XIV w. zgromadzenia krajowe (Landesversammlungen)
w związku ze zjazdami hołdowniczymi, sprawami gospodarczymi
czy skargami poddanych 8 . Nie doprowadzało to jednak wciąż
do wytworzenia się w pełnym tego słowa znaczeniu reprezentacji stanowej
kraju, stany bowiem nie uchwalały podatków, a więc nie miały prawa
mieszać się w rządy Zakonu. Nastąpiło to dopiero w r. 1411, po klęsce
grunwaldzkiej, kiedy zbiedniały wielki mistrz Henryk von Plauen poprosił
po raz pierwszy zgromadzone stany o podatek 9 . W tym momencie
stany zostały dopuszczone do współrządów krajem; odtąd mamy do czynienia
z powszechnymi zjazdami stanów (allgemeine Ständetage), zwoływanymi
w celu uchwalenia podatków, poprawienia monety, stosowania
miar chełmińskich itp.
Nurt konfederacji jako zaczyn reprezentacji stanowej w Prusach
wystąpił bardzo silnie. Pierwszym tego objawem było powstanie Towarzystwa
Jaszczurczego, utworzonego przez szlachtę w r. 1397. W roku
1422 w traktacie melneńskim przyznano stanom pruskim prawo oporu
na wypadek niedotrzymania pokoju przez Polskę 10 . Natomiast w r. 1432
stany ostro sprzeciwiły się prowadzeniu wojny z Polską, który to punkt
można uważać za lepszą cezurę niż r. 1411 dla początków utworzenia
systemu reprezentacji stanowej w Prusach 11 .
W pełni jednak nurt konfederacji objawił się w utworzeniu Związku
Pruskiego w r. 1440 12 dla obrony przywilejów, uchwalanie zaś podatków
jako przyczyna zjazdów stanów w tworzeniu się reprezentacji stanowej
odżyła na nowo w Prusach Krzyżackich dopiero po r. 1466.
8
M. Toeppen, op. cit., s. 435.
9
E. Blumhoff, Beiträge zur Geschichte und Entwicklung der westpreussischen
Stände im 15 Jahrhundert, Zeitschrift des westpreussisches Geschichtsvereins,
H. 34, Danzig 1894, s. 4—5, stwierdza, iż E. Wiehert, op. cit., s. 285,
błędnie nazywał ten zjazd zgromadzeniem notabli.
10
E. Wicher t, op. cit., s. 228; E. Weise, Das Widerstandsrecht im Ordenslande
Preussen und das mittelalterliche Europa, Göttingen 1955, s. 113 i n.
11
K. G ó r s k i, La Ligue des Etats et les orgines du Regime représentatif en
Prusse. Album Helen Maud Cam I, Louvain—Paris 1960, s. 179: „Il semble donc
qu'on doit fixer l'instauration réelle du régime représentatif en Prusse, à 1432".
12
Zob. Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce. Zbiór tekstów źródłowych
pod red. K. Górskiego, Poznań 1949.
77