USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Risenburgensis i zrzeczeniem się władzy świeckiej w r. 1527, gdyż
w 1. 1524—1526 był w ciągłych poselstwach, później, ożeniony z księżniczką
Apolonią z Ziębic, zajęty był domem; wiosną 1529 r. zmarła mu
żona, a on sam skończył życie jesienią 1529 r. 17 Interesującym szczegółem
w historii ewangelickiego urzędu biskupiego w Prusach Książęcych jest
fakt zaproszenia Speratusa na sobór do Mantui przez arcybiskupa Rygi,
a właściwie koadiutora Wilhelma, brata ks. Albrechta. Speratus 25 II
1537 r. wystosował pismo do papieża Pawła III, w którym pisał, iż oczekuje
wolnego soboru, gdzie każdy uczestnik mógłby się swobodnie wypowiedzieć,
a wówczas i on by przybył. Tymczasem Luter nazywał wtedy
Pawła III Antychrystem 18 .
W tym czasie instytucja urzędu biskupiego nie jest podważana;
pierwsze próby miały miejsce na sejmie czerwcowo-lipcowym 1542 r.,
kiedy to książę Albrecht postawił zapytanie stanom, czy ze względu na
oszczędności nie lepiej byłoby wprowadzić konsystorz w miejsce biskupów,
na wzór Saksonii 19 . Sprawę tę relacjonowaliśmy w rozdziale III.
Art. 5
a — Urzędy biskupie winny być obsadzone przez osoby o nieskazitelnym
nazwisku i moralności, odznaczające się uczciwością, bogobojnością
i wykształceniem, a także aby odpowiadały one wymogom nakazu Bożego
i nauce św. Apostoła Pawła.
b — Artykuł ten nie wymaga dalszego komentarza.
Art. 6
a — Biskupów „wybierać" będzie książę przy współudziale radców
książęcych.
b — Sprawa „wyboru" biskupa protestanckiego po raz pierwszy wyłoniła
się w Prusach Książęcych w r. 1529, po śmierci Queissa, gdyż dotychczasowi
biskupi, Polentz i Queiss, początek swojej władzy biskupiej
czerpali z czasów katolickich, a potem kontynuowali tylko ten urząd
jako urząd ewangelicki.
Queiss na łożu śmierci miał prosić, aby książę pozwolił duchowieństwu
wybrać jego następcę 20 . Nie wiemy nic o tym, aby książę spełnił
tę prośbę, w każdym razie z początkiem 1530 r. jest już nowy biskup po-
17
UB, I, s. 128—161.
18
P. Tschacker t, Paul Speratus von Rotten, evangelischer Bischof von
Pomesanien in Marienwerder, Halle 1891, s. 68.
19
Mandat o utworzeniu konsystorzy przez elektora saskiego, Jana Fryderyka,
opublikował E. S e h 1 i n g, Die evangelischen Kirchenordnungen des XVI Jahrhunderts,
Erste Abtheilung. Sachsen und Thüringen, nebst angrenzenten Gebieten,
Erste Hälfte, Leipzig 1902, s. 200—202.
20
P. Tschackert, Paul Speratus ..., s. 45.
154