USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

i w rzeczywistości ograniczała się według złośliwych głosów współczesnych
do rozłupywania orzechów przez stojące naprzeciw siebie wojska
ks. Albrechta i Eryka Brunświckiego 181 .
O zjawisku rozwoju w gospodarce świadczy m. in. łączenie gruntów.
I tak nastąpił wyraźny wzrost wielkich majątków ziemskich, a upadek
małych, co śledzimy na przykładzie Sambii właściwej, na podstawie
tabeli 19 182 .
Rok
1404
1530
Tabela 19. Liczba majątków ziemskich na Sambii w 1. 1404 i 1530
15-20
21
12
25
6
8
30
3
40
3
8
Areał w radłach
50
1
2
60
1
0
70
2
80
2
90 100
Stopniowe podnoszenie się gospodarki hamowały natomiast klęski
elementarne, a zwłaszcza zarazy paraliżujące ekonomikę kraju i dziesiątkujące
ludność 183 . Szczególnie mocno dała się we znaki zaraza tzw.
angielskich potów w 1529 r., która miała zabrać około 30 tys. ludzi 184 .
b) Warunki determinujące rozwój gospodarczy
Dla szybkiego podniesienia się z upadku gospodarczego, a więc dla
zwiększenia produkcji rolniczej i rzemieślniczej oraz rozwoju handlu były
potrzebne trzy czynniki: dobra wydajność gleb, tania siła robocza i niskie
koszty transportu. Jakość gleb oraz system hydrograficzny scharakteryzowano
bliżej na początku tego rozdziału. Gleby były tu średnio urodzajne,
a z rzek tylko Pregoła w połączeniu z Niemnem była dogodną arterią
komunikacyjną. Reszta państwa, na południe od Pregoły, nie miała dogodnego
i taniego transportu wodnego, łączącego te tereny z morzem.
Wreszcie w wyludnionym kraju trudno było o siłę roboczą. Popyt przewyższał
jej podaż, stąd nie mogła ona być tania. Nie oznacza to jednak,
iż tym samym położenie chłopa i rzemieślnika było szczególnie korzystne.
Były to czynniki tkwiące wewnątrz kraju i determinujące jego rozwój
1
181
R. Fischer, Der Preussische Nusskrieg vom Jahre 1563, AMS, t. 28,
s. 38—75.
182
E. Wilke, op. cit., s. 78.
183
K. F a b e r, Verordnungen und Massregeln wegen der Pest in Preussen in
früher Zeit, Pr. Prov. B1L, Bd. 6, Kgsbg. 1831, s. 334—341. Epidemie miały miejsce
w różnych częściach Prus Książęcych w następujących latach: 1527, 1529, 1531
(w Bałdze), 1537 (książę z żoną skrył się w Pupach na Mazurach), 1539, 1542, 1549,
1550, 1553, 1557, 1562, 1564, 1565, 1567, 1568.
184
K. H e n n e b e r g e r, Erclerung der Preussischen grossen Landtafel oder
Wappen, Kgsbg. 1595, s. 176; W. S a h m, Geschichte der Pest in Ostpreussen,
Leipzig 1905, s. 6—9.
61