USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Art. 8 — Obowiązki starostów
a — Starostowie winni:
1) Oprócz pilnej i ostrożnej gospodarki na dworze starościńskim starać
się o polepszenie stanu całego starostwa, a zwłaszcza aby dobra zastawione
przez księcia lub przez jego dziedziców nie przepadły.
2) Zabiegać, aby głoszono czyste słowo Boże i aby słudzy jego (księża)
otrzymywali wynagrodzenie w odpowiednim czasie.
3) Zapewnić sprawiedliwość każdemu poddanemu wysokiego czy też
niskiego stanu. Skargi poddanych ma rozstrzygać starosta wraz z 2—3
lub więcej ze szlachty, osiadłymi w danym starostwie.
W razie niespełniania należycie swych obowiązków starostowie mają
być zwalniani z urzędu i karani.
b — Podkreślenie momentu rewindykacji zastawów wynikało z ówczesnej
sytuacji gospodarczej księstwa, zwłaszcza że w r. 1530 było aż
12 starostw zastawionych, a w r. 1536 — 6 starostw 101 . Podobnie troska
starostów o wynagrodzenie księży umotywowana była ich ciężką sytuacją
materialną.
Lakoniczność przepisu o rozstrzyganiu skarg przez starostę, wspartego
2—3 osobami ze szlachty, nie pozwala na jasne przedstawienie tej kwestii.
Sprawa powyższa łączy się niewątpliwie z przejęciem przez starostów
dawnych prerogatyw jurysdykcyjnych, jakie dawniej należały do
komturów. Może także wiązać się ze sprawą sądów ziemskich, w których
co prawda przewodniczył sędzia, a nie komtur, niemniej często pracowały
te organy wspólnie na jednej sali sądowej. W mniejszych komturstwach
wpływy komtura w owym sądzie były większe 102 . Wkrótce po sekularyzacji
są wzmianki o sądach ziemskich w Rynie, Szestnie, Pasłęku, Miłakowie,
Morągu, Przezmarku, Miłomłynie, Zalewie, Pokarminie, Bartoszycach,
Dąbrównie, Olsztynku, Piszu, Ełku, Stradunach. Sprawę uregulowania
sądów ziemskich podnosi szlachta na sejmie 1540 r. 103! i książę
obiecał ją załatwić. Sądy ziemskie rozpatrywały sprawy tylko właścicieli
ziemskich na prawie chełmińskim w czasach zakonnych 104 , a tymczasem
przepis Regimentsnottel mówił o rozstrzyganiu skarg ludzi ze
stanu wyższego, a także niższego, a więc omawiany przepis dotyczył na
pewno także ludzi siedzących na prawie pruskim i magdeburskim oraz
spraw karnych. W r. 1566 sprawę tę uregulowano w ten sposób, iż książę
wybierał na sędziego jednego z trzech kandydatów proponowanych przez
szlachtę w danym starostwie 105 . Dzieje sądownictwa czasów książęcych
wciąż czekają na odrębne opracowanie.
101
Por. rozdz. I, s. 27.
102
F. Gause, Organisation und Kompetentz der Landgerichte der Ordenslandes
Preussen, Altpreussische Monatsschrirt, Bd 59, H. 3—4, Kgsbg. 1922, s. 239.
103
G. Schwarz, op. cit., s. 66.
104 F. Gause, op. cit., H. 1—2, s. 149.
105
Priv. fol. 63.
175