USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

miejskim, np. tzw. Lischke 40 . Niemniej były tu także regiony o większym
zagęszczeniu osad miejskich.
Badania E. Lemcke 41 nie ustaliły dokładnie własności ziemskiej
Królewca. Do końca panowania Albrechta Królewiec posiadał 17 wsi,
z tych Genslacken miała 31 łanów i 5 morgów, a Bubeinen 40 łanów.
Dwie z tych wsi: Wonnenberg i Wenefeld stracił Królewiec w r. 1542.
Jeżeli idzie o inne miasta Prus Książęcych, to Olecko w chwili jego
założenia w r. 1560 otrzymało nadział 111 łanów 42 , Kwidzyn natomiast
w r. 1572 posiadał dobra wielkości 453,33 łanów 43 , a małe miasteczko
Zalewo — tylko 14 łanów w wyniku nadania ks. Albrechta w r. 1541 44 .
Niewątpliwy wzrost posiadłości ziemskich miast w ciągu XVI i XVII w.,
jak to widzimy na przykładzie Królewca (w pracy E. Lemcke) oraz dołączonego
zestawienia własności ziemskiej miast w Prusach Książęcych
z r. 1661 (tab. 7) 45 , świadczył o wzroście bogactwa miast pruskich głównie
na skutek rozwoju handlu zbożowego. Niezależnie od tego, czy były one
użytkowane dla produkcji roślinnej, co uniezależniało miasta od wsi
w warzeniu piwa, czy też dla gospodarki hodowlanej, sam fakt poszerzania
się patrymoniów miast świadczy o ich możliwościach finansowych.
Z pozostałych grup ludnościowych tzw. wolni w r. 1663 posiadali
prawie 13% łanów uprawnych. I chociaż, jak to wyżej podaliśmy, w czterech
starostwach areał ziemski przez nich zajmowany nie zmienił się
z wyjątkiem Przezmarka, to jednak należy sądzić, iż posiadali oni
w I połowie XVI w. znacznie więcej, gdyż wiek XVI i XVII jest okresem
upadku tej ludności. O problemie wolnych piszemy dalej.
Jeżeli chodzi o własność biskupią i kapituł, to — jak już wyżej pisaliśmy
i do czego jeszcze wrócimy w rozdziale V, omawiając kwestie
zaopatrzenia biskupów w Regimentsnottel 1542 r. — była ona zsekularyzowana.
40
Urbanizację kraju obrazuje dobrze mapka M. Pollakówny pt. Osadnictwo
miejskie w Prusach (XIII—XVIII w.), dołączona do pracy Zanik ludności pruskiej,
Szkice z dziejów Pomorza, Warszawa 1958 po s. 193. Zob. także M. Toeppen,
Über preussische Lischken, Flecken und Städte, AMS Kgsbg. 1867, Bd. 4, s. 511—536
i s. 621—646.
41
E. Lemcke, Die Entwicklung des ländlichen Grundbesitzes der Stadt
Königsberg bis zum Jahre 1724, Kgsbg. 1925, dołączona tablica.
42
Ch. Grigat, Die Geschichte des Kreises Treuburg, Treuburg 1938, s. 50.
43
E. Wernicke, Morienwerder..., Marienwerder 1933, s. 151; na s. 97 mapka
posiadłości ziemskich miasta, biskupa i kapituły z pocz. XVI w.
44
E. Deegen, Geschichte der Stadt Saalfeld, Ostpr., Mohrungen 1905, s. 23.
45
Zestawienie to odnalazł w recesie sejmu Prus Książęcych z r. 1661 p. 1086,
przechowywanym w WAP w Olsztynie, Józef Szwagrzyk i włączył do swej
pracy doktorskiej pt. Walka elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma ze
stanami Prus Książęcych w latach 1657—1663 na tle stosunków społecznych i gospodarczych,
Wrocław 1960, s. 11—13 [maszynopis].
29