USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

ak podstaw do obliczenia ogólnej wielkości areału folwarków książęcych.
Badania H. Wachtera 36 , ograniczające się tylko do kilku folwarków
książęcych, nie ustalają na nowo ogólnej liczby folwarków książęcych
za Albrechta ani ich areału.
Jak natomiast przedstawiał się potencjał gospodarczy stanów wyrażony
w posiadaniu ziemi?
Interesować nas tu będzie stan szlachecki i stan miejski, gdyż one
były partnerami księca w parlamentarnych dziejach księstwa, stanowiących
temat naszej pracy. Ważne jest przeto zorientowanie się w ich sile
ekonomicznej, wyrażającej się zwłaszcza w ilości posiadanej ziemi, która
dawała jej lepszą lub gorszą pozycję w państwie. Marginalnie natomiast
należy potraktować pozostałe grupy ludności, a więc tzw. wolnych i kler,
gdyż nie wytworzyły one własnej reprezentacji stanowej. Jedynie wolni
przez pewien czas wysyłali swoich posłów na sejm 37 .
W r. 1663 własność szlachecka zajmowała w Prusach Książęcych
29,9% ziemi, gdy natomiast w Prusach Królewskich w II połowie
XVI w. — 31,4% 38 . I tu znów znajdujemy zaskakującą zbieżność tych
liczb dla obydwu części Prus.
Niestety, posiadamy tylko trzy przykłady porównujące własność szlachecką
z r. 1600 i 1663. W starostwie Miłakowo nie nastąpiły prawie
żadne zmiany, w starostwie Przezmark szlachta przechwyciła dotychczasową
własność ziemską wolnych, lub też wolni zostali awansowani do
grupy szlacheckiej, natomiast w starostwie Pruska Iława nastąpiło
zmniejszenie się własności szlacheckiej na korzyść książęcej. Dane te nie
pozwalają na uogólnienie. Tymczasem własność tzw. wolnych w starostwach
Miłakowo, Giżycko i Pruska Iława nie wykazuje prawie żadnych
odchyleń, i to w okresie 60—100 lat. Jedynie sytuacja w starostwie
Przezmark wskazywałaby na gwałtowny upadek tzw. wolnych. A więc
nie tylko dane dotyczące własności książącej wykazują małą zmienność.
W czasach Albrechta szlachta powiększała swe dobra na skutek licznych
zapisów książęcych.
Miasta Prus Książęcych miały w r. 1663 wielkie posiadłości, obejmujące
17,7% ogólnego areału, gdy tymczasem miasta Prus Królewskich
w II połowie XVI w. — 10% bez patrymoniów 39 . Naturalnie w XVI w.
posiadłości miast Prus Książęcych były znacznie mniejsze. Stopień urbanizacji
kraju w XVI w. był tu, ogólnie mówiąc, nikły w porównaniu do
Prus Królewskich, wiele było tu jeszcze osad o charakterze nie w pełni
36
H. Wächter, Ostpreussische Domänenwerke im 16 und 17 Jahrhundert,
Würzburg 1958.
37
M. T o e p p e n, Zur Geschichte der ständischen Verhältnisse in Preussen
(1525—1567), Historische Taschenbuch, 2 Folge, 8, 1847, s. 316.
38
M. Biskup, Prusy Królewskie w II pol. XVI w., Warszawa 1961, s. 57.
39
Ibid., s. 57.
28