USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

wsi w starostwie pasłęckim 165 . W jednej z nadanych wsi, Freudenthal,
zamieszkiwali wolni, zobowiązani do służby w dwa konie. Borcke miał
ich wykupić za ich zgodą. Gdyby natomiast nie udało się tego uczynić,
wówczas Borcke miał przejąć wszystkie uprawnienia nad tymi wolnymi
i ich majątkami, takie jakie posiadał książę łącznie z sądownictwem
wyższym, jednak z obowiązkiem zachowania służb wojskowych dla
księcia 166 .
Tylko nieliczne rodziny pruskich wolnych, dzięki silniejszej pozycji
ekonomicznej, własnym zdolnościom czy też koligacjom, weszły do stanu
szlacheckiego. Byli to m. in.: Perbandowie, Packmohrowie, Prockowie.
Trudniejszym problemem jest sprawa wolnych mazurskich, którzy
wywodzili się z Mazowsza spośród szlachty zagrodowej czy też wolnych
kmieci 167 . Osiedlając się na Mazurach byli przeświadczeni o tym, że
wejdą do stanu szlacheckiego bez trudności. I istotnie według treści
przywilejów ich pozycja prawna niczym nie różniła się od szlachty.
Jednakże, podobnie jak i pruscy wolni, okazali się oni słabsi ekonomicznie
i stąd tylko niektórzy z nich weszli do stanu szlacheckiego.
Reszta natomiast została zaliczona do kategorii wolnych, co było pierwszym
krokiem do upadku ich znaczenia. Nazwę przejęto od pruskich
wolnych. Ciekawe byłoby zbadanie, kiedy to nastąpiło.
W związku z tym, że kolonizacja Mazur miała miejsce w XV i XVI w.,
kolejny krok w ich społecznym upadku nastąpił raczej później niż
pruskich wolnych, tj. w XVI w. Między innymi brak poddanych chłopów
na Mazurach stał się przyczyną pociągania wolnych do szarwarków 168 .
Jesteśmy w posiadaniu skarg mazurskich wolnych ze starostwa piskiego
169 i ełckiego 170 z r. 1549.
Wolni ze starostwa ełckiego skarżą się do księcia na Antoniego
Lehwalda — ówczesnego starostę, a szczególnie na Krzysztofa Zedwitza,
poprzednika na tym urzędzie, iż:
1) są pociągani wbrew przywilejom do szarwarków w innych staro-
165
Sechzehn Guterurkunden des Archivs der gräfl. Dönhafschen Familien und
Armenstiftung in Quitainen aus den Jahren 1467—1730, hrsg. v. G. Conrad,
Oberländische Geschichtsblätter, Bd. 1, H. 1, Kgsbg. 1899—1903, s. 49—56.
166
Ibid., s. 52—53. Nadajemy „und das Dorf Freudenthal, als nun Freyen innen
wonen und uns mit zweyen pferden zudienen haben austzukennffen. Doch das
es mit irem gutten willen, im Fhal aber, so er sie nicht auskeuffen wurde, soll
er Antonius Borcke, seine erben und erbnemen gleichwol die Obergerichte und
alle Herligkeit, so wir über sie und in des Guts grenitzen gehabt haben und
gehalten. Doch das die geburlichen Dinste, welche sie zuthum schulig, treulich
geleistet werden".
167 W. Chojnacki, Osadnictwo polskie na Mazurach w XIII—XVII w.,
Szkice z dziejów Pomorza, t. 2. Pomorze nowożytne, Warszawa 1959, s. 13.
168 M. Pollakówna, Zanik ludności pruskiej, [w:] Szkice z dziejów Pomorza
pod red. G. Labudy, t. 1. Pomorze średniowieczne, Warszawa 1958, s. 196.
u» WAPO, Landtagsacta V/4—3, p. 422—427.
170
Ibid., p. 413—422.
56