USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Od tej klasycznej formy obrad istniały często odchylenia. Najczęściej
II izba obradowała razem z I albo też z III. Jeśli I i II izba zbierały się
razem, to wówczas najczęściej obradowano w wydziale, natomiast jeśli
II i III izba obradowały razem, to najczęściej uczestniczyli w niej wszyscy
posłowie. Rzadkie były wypadki wspólnych obrad I izby z ogółem posłów
II izby, a wyjątkowe były obrady całych stanów (w listopadzie 1542 r.).
Często uciekano się do wyboru wydziałów, czasem, np. w r. 1540 — aż
trzech, aby nie przeciążać ogółu posłów i uniknąć czasochłonnej wymiany
pism. Naturalnie wnioski wydziału musiały być potwierdzone przez ogół
posłów.
Najczęściej I i II izba dochodziły do wspólnych uchwał, a III izba
się do nich przyłączała. Wówczas zamiast jednej uchwały, radcy przekazywali
księciu dwie uchwały, lub też same miasta przedkładały księciu
przez swoich przedstawicieli swoje uchwały. Jeśli uchwała I i II izby
była pozytywna, książę rozpuszczał szlachtę do domu, a sam obradował
z III izbą, jeżeli dotychczasowa uchwała go nie zadowalała. Na wynik
tych rokowań oczekiwał jedynie wydział I i II izby. Podobnie jeśli
uchwała I, II i III izby była dla księcia korzystna, a więc uchwalona
jednomyślnie, a wynik był owocem działalności radców, to jeszcze
wówczas książę osobiście starał się uzyskać dodatkową uchwałę dla jego
żądań, głównie podatkowych. Niekiedy jednak nie dochodziło do żadnych
uchwał i wówczas książę zwracał się do starostw, aby na zjazdach powiatowych,
quasi-sejmikach (Amtstag, Kreisversammlungen) uzyskali zgodę
szlachty na wsparcie pieniężne księcia. Działo się to jednak wyjątkowo,
np. w r. 1534; jeśli i to nie dawało wyników, wówczas sprawę przesuwano
na obrady następnego sejmu.
W obradach sejmowych obowiązywała zasada jednomyślności, a nie
większości głosów. W rzeczywistości jednomyślność ta polegała na urabianiu
posłów i całych izb. Szlachta urabiała najczęściej miasta dla uchwał,
a jeśli to się nie udawało, to rzucał na szalę swój autorytet książę.
Książę bardzo często zabiegał o zachowanie tajemnicy obrad sejmowych,
zwłaszcza kiedy omawiano sprawy polityki zagranicznej.
Inicjatywa powoływania stanów, podobnie jak w poprzednim okresie,
należała do panującego. Zwoływał on je najczęściej wtedy, kiedy potrzebne
mu były pieniądze dla prowadzenia aktywnej polityki zagranicznej.
Stany odpowiadały na to swoim programem: w odpowiedzi na
żądanie podatków szlachta wnosiła petycje o przywileje, a miasta skargi
na istniejące przekroczenia. To wszystko stanowi materię obrad sejmowych.
b) Stosunki między władcą a stanami w l. 1525—1542
Zrozumienie w pełni znaczenia wydania ustawy „Regimentsnottel"
będzie możliwe dopiero wtedy, kiedy zostaną nakreślone stosunki między
98