USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Stolicami niejako tych okręgów administracyjnych, gdzie odbywały
się zjazdy szlachty, były następujące miasta: dla Sambii — Królewiec,
dla Natangii — Bartoszyce, dla Górnych Prus — Zalewo.
b) Starostwa 7 :
Podstawowym jednak podziałem administracyjnym był podział na
starostwa (Hauptämter). Geneza ich nie wiązała się z jakimś jednorazowym
aktem prawnym, a więc nie powstały w sposób sztuczny, lecz całkiem
naturalnie wywodzą się z okręgów krzyżackich.
I tak po r. 1466 w związku ze stratami terytorialnymi Zakonu ubyło
wiele komturstw (bardzo duże ich zagęszczenie miało miejsce na ziemi
chełmińskiej). Siedzibami komturstw po r. 1466 były: Kłajpeda, Ragneta,
Królewiec, Pokarmin, Bałga, Ostróda. Zaraz po wojnie 13-letniej powstały
nowe komturstwa w Pasłęku, Morągu, Iławie i Nidzicy, a przejściowo
w Rynie. W czasach Albrechta stały się one automatycznie starostwami.
Tymczasem od momentu wyboru ks. Fryderyka saskiego wielkim
mistrzem nastąpiła całkowita zmiana w podziale administracyjnym kraju.
Wynikiem tego była likwidacja komturstw Bałgi i Pokarmina w r. 1499
i ścisłe uzależnienie tych jednostek administracyjnych — jako komornictw
— bezpośrednio od wielkiego mistrza. Parę lat później los Bałgi
i Pokarmina podzieliła Ragneta i kilka innych, których nazw nie podaje
ani M. Toeppen 8 , ani J. Voigt 9 . Odtąd komturowie siedzieli tylko w Kłajpedzie
i Ostródzie. Pozostałe jednostki administracyjne (komturstwa,
wójtostwa, prokuratorie), tzw. Amty, były bezpośrednio podległe wielkiemu
mistrzowi, który zawiadywał nimi przez swoich zaufanych ludzi,
nazywanych już wtedy starostami (Hauptleute).
Polityka Fryderyka saskiego, odróżniająca swoje interesy od interesów
Zakonu, dokonała zasadniczego przełomu w podziale administracyjnym
i w samej administracji, przygotowując w pełni grunt pod nowy podział
i system administracyjny Prus Książęcych.
Po r. 1525 dotychczasowe jednostki administracyjne, pozostające pod
zarządem wójtów, prokuratorów i komturów domowych, stały się prawie
bez wyjątku starostwami książęcymi. Dotychczasowa nazwa „Amt" pozostała.
Zmiany były niewielkie: prokuratoria Kreuzburg została zlikwidowana
przez włączenie jej do sąsiednich starostw, upadło także kilka innych
„Amtów", których nazw wspomniani wyżej autorzy nie podają, a utworzono
trzy nowe: Miłakowo, Olsztynek, Straduny (późniejsze Olecko).
Większe zmiany w podziale administracyjnym wynikły z rezygnacji
biskupów ze swoich dotychczasowych uposażeń pod wpływem przyjętej
7
8
9
Opracowano także na podstawie M. Toeppen a, jw., s. 262—285.
M. Toeppen, Historisch-comparative Geographie von Preussen..., s. 261.
J. Voigt, Geschichte Preussens, Bd. 9, Kgsbg. 1839, s. 472.
2 — Ustawa o rządzie Prus 17