USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Dotychczasowa analiza pozwala nam ustalić stopień i tendencję rozwoju
gospodarczego kraju. Okazuje się, że kraj w połowie XVI w. odbudował
się gospodarczo i począł współuczestniczyć w europejskim handlu
zbożowym, nastawiając się nań, co musiało się wyrazić w rozbudowie
gospodarki folwarcznej. Nas interesować będzie przede wszystkim to, kto
bogacił się na handlu zbożem.
Przeanalizujmy to po kolei.
1) Książę posiadał tylko 70 folwarków 230 , które opędzały potrzeby
zbożowe dworów starościńskich i księcia. Ze wsi czynszowych otrzymywał
przede wszystkim pieniądze z podatku gruntowego, i to było najwygodniejsze
dla księcia. Stąd też książę nie rozwijał gospodarki folwarcznej,
ale zakładał w latach pięćdziesiątych do sześćdziesiątych XVI w.
wiele wsi czynszowych, np. w starostwie Wystruć, które przynosiło później
największe dochody ze wszystkich starostw. Zorganizowanie natomiast
książęcego handlu zbożowego wymagało zbyt wiele wysiłku.
I rzeczywiście dochody księcia z handlu zbożem były małe, jeżeli
w r. 1572 za sprzedaż żyta otrzymał 5547 grzywien, a za sprzedaż bursztynu
8604 grzywny, ba, nawet za miód dostał tylko nieco mniej, bo
5533 grzywny 231 .
2) Z kolei miasta w XVI w. nie posiadały jeszcze większej własności
ziemskiej, z wyjątkiem Królewca (17 wsi); stąd dochody czerpano głównie
z pośrednictwa. Wynosiły one 10 % od ogólnej sumy 232 . W rachubę wchodziły
tu zresztą tylko Królewiec i Kłajpeda.
3) Tak więc największe zyski z bujnie rozwijającego się handlu zbożowego
musiała czerpać szlachta, skoro w r. 1573 wywieziono z Królewca
7730 łasztów 233 żyta (1 łaszt = 60 korcy pruskich, a 1 korzec = 54,96
litra 234 ), a przyjmując cenę 1 grzywny za korzec żyta (w r. 1556 w Królewcu
1 korzec żyta kosztował 1 grzywnę, w r. 1597 tamże 1 korzec żyta
kosztował 1 1 / 2 grzywny, a więc przyjęcie ceny 1 grzywny za korzec żyta
w r. 1573 235 może być nawet zaniżone), otrzymujemy wynik 462 800 grzywien.
W r. 1574 przez Sund przeszło z Prus Książęcych 3162,5 łasztów
żyta 236 , co przy przyjęciu powyższej ceny daje dochód 189 750; naturalnie
przez Sund nie szło wszystko zboże z Prus Książęcych. W każdym razie
gros tych pieniędzy przechwyciła szlachta.
* *
*
230
231
232
233
234
235
238
Patrz s. 27 niniejszej pracy.
Ibid., s. 39.
Ibid., s. 44.
Ibid., s. 71.
R. Rybarski, op. cit., t. 2, s. 355.
Por s. 64, niniejszego tekstu.
R. R y b a r s k i, op. cit., t. 2, s. 5.
73