USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

mał teraz tytuł nadburgrabiego 156 , a z byłych Krzyżaków Dietrich
Schlieben został marszałkiem dworu, Henryk Miltitz — ochmistrzem, Leo
von Waiblingen — zarządcą bursztynu, a inni otrzymali urzędy starościńskie;
spośród szlachty starostami zostali tylko Jan Schertwitz — starostą
Pasłęka, a Piotr Dohna — starostą Morąga 157 .
Książę otaczał się, jak z tego widać, radcami obcymi, co nie mogło
być dobrze widziane przez stany pruskie.
Od początków swego panowania Albrecht jako książę w Prusach kontynuował
swoją dawną politykę antymiejską; wyrażała się ona w projekcie
książęcym, aby do każdej rady i ławy trzech miast Królewca
wchodził przedstawiciel książęcy (Anwalde), który broniłby tam jego
interesów, a dalej popierając dążenia pospólstwa, zgadzał się na połączenie
trzech miast Królewca. Projekty te nie doczekały się realizacji 158 .
Te pierwsze pociągnięcia polityczne nowego władcy wyraźnie świadczyły
o kursie jego polityki. Było nim przynajmniej wyraźne uniezależnianie
się od stanów i rozszerzanie luteranizmu.
28 sierpnia tego roku książę zaczął objeżdżać kraj celem odbierania
hołdu od swych poddanych. Wkrótce jednak wyjechał na Śląsk, aby
załatwić u swego szwagra sprawę przystąpienia swoich braci do traktatu
krakowskiego, a na czele rady regencyjnej stanął znów biskup sambijski
Jerzy Polentz, odbierając dalej hołd poddanych w imieniu księcia 159 .
Tymczasem z 2 na 3 września 1525 r. wybuchło powstanie chłopskie
na Sambii 160 , a tydzień później w Natangii. Chłopi i wolni pruscy
nadmiernie obciążeni szarwarkami i innymi powinnościami, ogarnięci
hasłami równości ludzi i nową luterską religią, pod wodzą młynarza
Kaspra z Kaymen i komornika książęcego Jana Gericke z Pobethen,
wzniecili powstanie przeciw szlachcie, jakoby z rozkazu ks. Albrechta.
Przerażona szlachta szukała schronienia w Królewcu. Powstańcy mieli
swoich sojuszników w pospólstwie Królewca, jednakże rada miejska
156 M. Freiwald, op. cit., s. 127.
157
Ibid., s. 128.
158 H. Freiwald, op. cit., s. 129; tenże, Der Plan Herzog Albrecht vom
2 August 1525 zur Vereinigung und rechtlichen Umgestaltung der Drei Städte —
Königsberg, Jahrbuch der Albertus-Universität zu Königsberg Preussen, Bd. 11,
Würzburg 1961, s. 155—172.
159 M. Freiwald, op. cit., s. 128.
160 Powstanie chłopskie 1525 r. ma już swoją literaturę, a mianowicie: A. Seraphim,
Soziale Bewegungen in Altpreussen im Jahre 1525, AMS 1921;
W. Stolze, Zur Kritik der Überlieferungen von dem Sämländischen Bauernaufstand
des Jahres 1525, Mitteilungen des Vereins für die Geschichte von Ost- und
Westpreussen, 1930, nr 4; E. Wilke, Die Ursachen der preussischen Bauern- und
Bürgerunruhen 1525 mit Studien zur ostpreussischen Agrargeschichte der Ordenszeit,
AF 1930, nr 7; E. Weise, Der Bauernaufstandt in Preussen, Elbing 1935;
H. Zins, Powstanie chłopskie w Prusach Książęcych w 1525 r., Warszawa 1953;
M. Biskup, Materiały do powstania chłopskiego w Prusach Książęcych w 1525 r.,
Zapiski Historyczne, t. 21: 1956, z. 1—2, s. 242—256.
103