USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

— Nawiązanie do czasów podziału Prus na biskupstwa, dokonanego
przez Wilhelma z Modeny w r. 1243, wskazuje wyraźnie na to, że ewangelicki
urząd biskupi stanowi kontynuację katolickiego urzędu biskupiego
z dalej wyłuszczonymi zastrzeżeniami.
Art. 3
a — Obydwaj biskupi: sambijski i pomezański, odstąpili całkowicie
dobrowolnie księciu tak władzę świecką, jako też majątki posiadane dotąd,
gdyż nie godzi im się tego posiadać, a ich obowiązkiem jest poświęcenie
całego swego czasu li tylko na głoszenie czystego słowa Bożego,
kształcenie duchowieństwa i wizytowanie parafii.
b — Problem ten został przedstawiony w rozdziale I. Tu należy tylko
podkreślić, że moment zrzeczenia się władzy świeckiej przez biskupów
jest niezwykle ważny, gdyż odtąd dopiero można mówić w pełni o ewangelickim
urzędzie biskupim w Prusach Książęcych.
Art. 4
a — Książę postanawia zachować dalej w Prusach Książęcych 2 biskupów:
sambijskiego i pomezańskiego.
b — Do opublikowania tego artykułu w Regimentsnottel, ewangelicka
instytucja biskupia nie była formalnie potwierdzona w żadnym
z mandatów księcia ani też w ordynacjach kościelnych Prus Książęcych.
Były tego dwie przyczyny.
1) Luteranizm nie przywiązywał zbyt wielkiej wagi do zagadnienia
ustroju kościelnego, gdyż Luter uważał, iż każdy ustrój kościelny będzie
dobry, aby tylko pozwalał na głoszenie czystego słowa Bożego. Dlatego
też reformacja rozwijała się najszybciej w zakresie podstaw wiary, wolniej
w zakresie kultu, a najwolniej w zakresie ustroju kościelnego 3 .
W Prusach Książęcych mandatem reformacyjnym z 6 lipca 1525 r., I ordynacją
kościelną z 10 XII 1525 r., statutami synodalnymi z 1530 r. uregulowano
właśnie sprawy podstaw religii, jak też sprawy kultu, ograniczając
sprawę ustroju kościelnego tylko do najniższej jednostki, tj. parafii.
2) Luteranizm miał do wyboru dwie formy ustroju kościelnego:
ustrój konsystorialny albo ustrój episkopalny. W sytuacji, kiedy regulacja
tych spraw znalazła się w rękach poszczególnych władców państw
protestanckich, gdyż w warunkach luteranizmu stali się oni głowami
Kościoła (summus episcopus) 4 , należało oczekiwać, iż zwycięży ta pierwsza
forma, tj. ustrój konsystorialny, gdyż zachowanie biskupów ograni-
3 E. S e h 1 i n g, Geschichte der protestantischen Kirchenverfassung, Grundriss
der Geschichtswissenschaft, II, 8, 1929, s. 3.
4
P. S i e b e r t, Historia Kościoła, Warszawa 1938, s. 138.
151