USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

stany (szlachta i miasta) również na dwie grupy: 1) radę i 2) wszystkich
tych, którzy byli poza radą.
Podział ten miał szczególne znaczenie dla przyszłych dziejów szlachty
w Prusach Książęcych, które to w r. 1543 zakończyły się rozbiciem stanu
szlacheckiego w sejmie na dwie kurie.
Członkowie rady ks. Fryderyka rekrutowali się m. in. spośród rodzin
hrabiowskich, które osiedliły się w Prusach 38 . Rada ta była raczej jakby
reprezentacją kraju, ale nie wydziałem stanowym. Dzięki utworzeniu
rady wielki mistrz mógł się uciekać do jej pośrednictwa, lub też jeszcze
chętniej załatwiać pewne sprawy tylko z nią, bez zwoływania zjazdu
powszechnego. Zachowanie pewnego dystansu w stosunku do stanów
mogło być determinantą autorytetu wielkiego mistrza, która to tendencja
mogła się wywodzić z książęcego pochodzenia Fryderyka.
2. W powołaniu do życia sądu dworskiego (zwanego Quatembrem) 39
według wzoru saskiego sądu dworskiego z r. 1439 40 , w składzie 12 osób:
2 biskupów zmieniających się co roku i przewodniczących sądowi, 2 radców
wielkiego mistrza, 4 ze szlachty i 4 z miast 41 , więc instytucji obejmującej
głównie ludzi spoza Zakonu. Zarządzenie to odbierało biskupom
ich jurysdykcję na rzecz sądu dworskiego, któremu zresztą przewodniczyli
42 .
Miasta początkowo opierały się utworzeniu tej instytucji, gdyż tym
samym tracił swoje uprawnienia sąd wyższy (Oberkolm), mieszczący się
w Starym Mieście Królewcu. Ostatecznie jednak w r. 1508 stany wyraziły
swoją aprobatę 43 .
Wprowadzone zmiany były dziełem wielkiego mistrza Fryderyka
saskiego, pierwszego spośród wielkich mistrzów wychowanka uniwersytetów,
jak też jego doradców, spośród których wystarczy wymienić dwóch
następujących po sobie kanclerzy, Pawła Watta i dra Dietricha von
Werthern oraz członka sądu dworskiego w Królewcu od r. 1509, dra Stefana
Gerdta 44 , czy też ochmistrza Fryderyka Kaspra Pfluga 45 . W sądzie
dworskim w latach 1506—1507 pracował dr Henryk Schreybe, a w latach
38
ASP, Bd. 5, s. 781 (Rückblick).
39 Quatember = quatuor tempora; nazwa od tego, że sąd miał się zbierać
co kwartał.
40
H. Fischer, Das Quatember — oder Hofgericht zu Königsberg (1506—1525),
Altpreussische Forschungen, H. 1, Kgsbg. 1924, s. 42, przypis 11.
41
Ibid., s. 48.
42 B. P o s c h m a n n, Bisthümer und Deutscher Orden in Preussen 1243—1525,
Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Osnabrück 1962,
Bd. 30, H. 2, s. 248—250.
43
K. Forstreuter, Von Ordensstaat zum Fürstenthum. Geistige und politische
Wandlungen in Deutschordensstaate Preussen unter den Hochmeistern Friedrich
und Albrecht (1498—1525), Kitzingen/Main 1951, s. 22.
44 Ibid., s. 24—26 i 28.
45 H. Freiwald, Markgraf Albrecht..., s. 50.
82