USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

yłoby wtedy porównanie owej siły szlachty w danym starostwie lub
okręgu z jej pozycją w sejmie. Czy zachodziłby tu stosunek wynikania?
Sporządzenie mapki służb rycerskich jest możliwe dla I poł. XV w.,
chociaż z pewnymi trudnościami, na podstawie matrykuły służb przede
wszystkim z r. 1437, przy wykorzystaniu wydawnictwa P. G. Thielena 131 ,
jak też i pracy L. Webera 132 . Mogłoby to być ciekawe np. przy zagadnieniu
genezy Związku Pruskiego. Niestety, dla XVI w. mapka tych służb
nie ma znaczenia, gdyż właściwy napływ szlachty następuje, jak to
pisaliśmy wyżej, od czasów wojny trzynastoletniej. Tymczasem przykładowo
w I poł. XV w. w komturstwie Elbląga służb szlacheckich
(chełmińskich) było tylko 28 w stosunku do pozostałych, wynoszących
919 133 . Najliczniej występowała szlachta w komturstwie ostródzkim, gdzie
były 152 służby szlacheckie (chełmińskie) na 133 służby pruskie 134 .
Zbadanie wszystkich nadań dla osiedlającej się w Prusach szlachty
niemieckiej pozwoliłoby dopiero na sporządzenie takiej mapki.
Niemniej punktem wyjścia mogłaby być mapka służb z I poł. XV w.,
gdyż z reguły służby przez dziesiątki lat przetrwały w niezmienionej
liczbie, a dochodziły tylko nowe. Wynik podjętej próby jest jednak
negatywny, nie możemy nawet dokładnie powiedzieć, gdzie było największe
zagęszczenie szlachty. Należy jednak przypuszczać, iż najwięcej
szlachty siedziało już w drugiej połowie XV w. w starostwach Bałga,
Pruska Iława, Bartoszyce, Kętrzyn, skoro tak było w końcu XVII w.,
a w zasadzie przez okres XV i XVI w. nie notujemy większego dopływu
szlachty niemieckiej (bo ta się przede wszystkim liczyła) do Prus 135 .
Nie jesteśmy w stanie przedstawić bilansu rocznych dochodów szlacheckich,
tak jak to w pewnym stopniu udało się zrobić dla gospodarki
panującego. Z tego względu należy szukać innych dróg dla zobrazowania
siły ekonomicznej szlachty.
Podstawowym bogactwem szlachty była naturalnie ziemia. Problem
ilości ziemi będącej w rękach szlachty omówiliśmy w znacznej mierze
wyżej. Naturalnie sam stan szlachecki był pod tym względem zróżnicowany.
Najbogatszą rodziną w Prusach Książęcych byli Schliebenowie,
którzy posiadali tyle ziemi, ile łącznie Dohna, Eulenburg i Kittlitz 136 .
Do sowicie uposażonych w ziemie należało sześć rodzin hrabiowskich
(Dohna, Eulenburg, Kittlitz, Truchsess zu Waldburg, Schenck za Tauten-
131
Das grosse Zinsbuch des deutschen Ritterordens (1414—1438), Hrsg. von
Peter G. Thielen, Marburg 1958.
132
L. Weber, Preussen von 500 Jahren, Danzig 1878.
133
Das grosse Zinsbuch..., s. 3.
134
Ibid., s. 12.
135
H. P1 e h n, Zur Geschichte der Agrarverfassung von Ost- und Westpreussen,
Forschungen zur Brandenburgischen und Preussischen Geschichte, Bd. 17,
Leipzig 1904, s. 89.
136
G. A. M ü h 1 v e r s t e d t, Der Herrenstandt..., s. 867.
4 — Ustawa o rządzie Prus 49