USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

» iż około 2000 wołów rocznie przechodziło przez komory celne mazowieckie
do Prus Książęcych 111 . Niestety, nie dochowały się rejestry celne
komór mazowieckich 112 , toteż nie ma możności, aby bliżej określić wielkość
eksportu i importu między Prusami Książęcymi a Mazowszem
w XVI stuleciu.
O pozycji ekonomicznej miast świadczy z kolei stopień rozwoju rzemiosła
objętego cechami, a więc wielkość, jakość i charakter produkcji.
Wiek XVI był dla Prus Książęcych okresem znacznego rozwoju produkcji
rzemieślniczej, co odnotowane jest dla Bartoszyc 113 , dla Susza 114 ,
gdzie np. w 1. 1572—1580 były 4 ławy rzeźnicze, a w r. 1633 już 6,
a zwłaszcza dla Królewca 115 , gdzie np. cech rzeźników bogacił się z roku
na rok, o czym świadczył zwyczaj wręczania cechowi piekarzy podarunku
w postaci kiełbasy przez cech rzeźników. W r. 1558 kiełbasa ta
liczyła 151 m, w r. 1583 — 398 m, a w r. 1601 — 670 metrów, ważyła
ona 885 funtów i niosło ją 105 czeladników. Problematyka rzemiosła
Prus Książęcych w XVI w. leży, jak dotąd, odłogiem.
A więc miasta Prus Książęcych w I połowie XVI w. były gospodarczo
bardzo słabe; dopiero w ciągu XVI w. nastąpił znaczny wzrost ilości
ich mieszkańców, silniej rozwinął się handel i rzemiosło. Tylko Królewiec
był gospodarczo silniejszy i nie miał dla siebie równych konkurentów
w kraju, a w wyniku rozkwitu gospodarczego w końcu XVI w. stał się
drugim portem bałtyckim po Gdańsku 116 . Stąd też stać go było na prowadzenie
własnej polityki.
Szlachta. O pozycji stanu szlacheckiego świadczyła między innymi
jego liczba.
Do r. 1400 kolonizacja Prus prowadzona przez Zakon była w zasadzie
kolonizacją chłopską. Osadnictwo rycerskie, zarówno niemieckie, jak
i polskie, na terytorium ograniczonym granicami z 1525 r. (a więc bez
ziemi chełmińskiej), było niewielkie, tak że wówczas za warstwę szlachecką
(rycerską) w Prusach należy uważać pruskich wolnych, czego
dowodem jest matrykuła służb pruskich na Sambii z r. 1436, o której pisze
expressis verbis G. A. Mühlverstadt 117 , że jest to najstarszy spis szlachty
pruskiej i jeden ze starszych w Niemczech. (Problem wolnych traktujemy
dalej.) Sytuacja ta poczęła zmieniać się już po klęsce grunwaldzkiej,
a więc matrykuła z r. 1436 pochodzi z okresu początków zmiany. Zakon
111
R. Rybarski, op. cit., t. 1, s. 64.
112 Ibid., s. 63.
113 M. Hein, op. cit., s. 67—68.
114
M. Toeppen, Geschichte der Stadt Marienwerder und ihrer Kunstbauten,
Marienwerder 1875, s. 183.
115
E. F. Müller, op. cit., s. 480.
116 P. Jeannin, op. cit., s. 15.
117
G. S. Mühlversted t, Das älteste Vasallen-Register des Samlandes sowie
der Gebiete Insterburg und Gerdauen aus dem Jahre 1436, Pr. Prov. Blätter,
Andere Folge, Bd. 7, Kgsbg. 1855, s. 179, 177 i 181.
45