USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Głównymi punktami, w których zdania szlachty i miast były odmienne,
stanowiły następujące sprawy:
1) szlachta chciała, aby były ustalane sztywne ceny zboża i płace
służby;
2) szlachta pragnęła w dalszym ciągu ograniczyć prawo przenoszenia
się chłopów, a mianowicie przywiązać do ziemi wolnych osobiście młodszych
synów pruskich wolnych i chłopów chełmińskich 199 .
Tymczasem przepisy te utrudniłyby handel miast, jak też napływ
siły roboczej do miast. Stąd też miasta konsekwentnie sprzeciwiały się
ordynacji krajowej.
Ordynacja kościelna z r. 1540 zawierała skądinąd interesujący szczegół,
• a mianowicie, że dziesięcina ma być zreluowana i z niej ma otrzymywać
ksiądz 50 grzywien pensji, reszta ma iść na potrzeby kościoła, szkoły
i biednych 200 .
Przymierze panującego ze szlachtą znalazło swój udokumentowany
wyraz w Nowym Przywileju Łaski odnośnie do dóbr na prawie magdeburskim
i lennym, wydanym 31 października 1540 r. 201 Była to bez wątpienia
zapłata księcia za ciągłe uchwalanie mu podatków przez szlachtę.
Przywilej stwierdzał, iż wpierw dziedziczy linia męska, a jeśli nie ma
nikogo z mężczyzn, wówczas majątek przechodzi na najstarszą z córek,
lub na tę, która jeszcze nie wyszła za mąż, a pozostałe zostają wyposażone.
Sprzedaż majątku wymaga zgody pana lennego, pierwszeństwo w kupnie
mają krewni.
Przywilej zabezpieczał wdowy, zapewniając im dożywocie. Jeśli i linia
żeńska wymrze, lenno wraca tytułem prawa kaduka do pana lennego.
Wreszcie sądem apelacyjnym w tych sprawach ma być sąd dworski
Saksonii.
Przywilej ten w odróżnieniu od przywileju z r. 1487 bardziej forytował
linię męską w dziedziczeniu, bo przecież szlachta skarżyła się
zawsze na rozdrobnienie majątków na skutek podziałów; z drugiej strony
ograniczał bardziej prawo kaduka. Nie był on jednak czymś nadzwyczajnym,
skoro nie chcieli długo nań przystać posłowie Sambii, uważając
swoje przywileje za lepsze.
Okres 1529—1541, mimo iż nie jest właściwie dotąd przebadany — co
przy braku archiwaliów w Polsce jest niemożliwe — możemy zaliczyć do
okresu równowagi spokoju w stosunkach władcy ze stanami. Coraz wyraźniej
zarysowywały się sojusz ks. Albrechta ze szlachtą i opozycja miast,
co ukaże się wyraźnie w r. 1542. W każdym razie sojusz księcia ze szlachtą
w tym okresie był przygotowaniem do wydania ustawy Regimentsnottel.
199 G. Schwarz, op. cit., s. 59—62.
200
Ibid., s. 90.
201 Priv fol 44a—49b ; dokładna analiza W. Brünneck, Zur Geschichte des
Grundeigenthums..., Bd. 2, 2 Theil, s. 21—35. Odpis dokumentu: Bibl. Narodowa
w Warszawie, rkp. 3139.
114