USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Przede wszystkim byli zobowiązani do zwózki drzewa opałowego, jak
i budulcowego;
2) starosta Olsnitz zabrał im 30 wołów za opór, że nie chcieli budować
folwarku Gostken. Połowę oddał, niech odda resztę, ponieważ „ojciec
nie bije dziecka jednocześnie dwoma rózgami";
3) zbudowali zabudowania w folwarku Gostken z własnego materiału
(słoma, a nawet gwoździe), i to na własny koszt;
4) musieli stawiać płoty;
5) starosta zajmował im konie, a nawet dalej je sprzedawał;
6) z dnia na dzień ich wolności ulegają pomniejszeniu i nie ma na to
rady, tak że ich dobra nie są wolne zgodnie z treścią przywilejów (które
zostały wykupione za drogie pieniądze), lecz są pociągane do nadzwyczajnych
szarwarków i stąd wolni są w gorszej sytuacji niż sami chłopi 173 .
Interesująca jest odpowiedź na tę replikę starosty Pisza Krzysztofa
Olsnitza z 24 marca 1549 r., w której stwierdza, że pociągał wolnych do
szarwarku z rozkazu komisarzy książęcych i to samo czyniono w starostwie
Szczytno i Ełk. Do listu dołączył rozporządzenie komisarzy książęcych,
w których pisze się, iż można pociągać do szarwarków przy budowach
tych, którzy nie mają lub nie mogą utrzymać uzbrojenia 174 .
O stosunku panującego ks. Albrechta do sprawy wolnych w jego
państwie świadczy jego list z r. 1562 175 do zięcia Jana Albrechta meklemburskiego,
który prosił go o pieniądze, stwierdzając, iż Prusy były uważane
za bogatsze od niektórych królestw. W liście tym Albrecht skarży
się na niskie czynsze chłopów, jak również na plagę — jaką są wolni,
którzy chociaż są zobowiązani do służby wojskowej, w istocie nic nie
czynią. Na sejmach, co prawda, próbuje się zlikwidować ich jako grupę,
lecz nadaremnie, gdyż ci pytają: czy całe wojsko składa się ze szlachty,
a dalej grożą, że udadzą się o pomoc do przyjaciół w Polsce, na Mazowszu
i Litwie; przynoszą stosy zapisów, a nawet dowody szlachectwa.
Przedstawiona analiza upadku ekonomicznego wolnych pruskich i mazurskich
pozwala zrozumieć, iż nie byli oni w stanie utrzymać się dłużej
w sejmie Prus Książęcych.
Niemniej proces upadku wolnych nie zlikwidował tej warstwy całkowicie,
gdyż, jak pisaliśmy już wyżej, egzystowała ona jeszcze w r. 1661,
mając w rękach 13% gruntów uprawnych.
173 Ibid., p. 423—424: „Nachdem wir dan von Tag zu Tag an unsern Freyheiten
geschwächt werden, dargegen keine Ergentzung gespührt, also, dass wir
unsere Gutter nicht frey haben ungebrauchen, nach Inhalt unserer Verschreibung,
die wir zum Theil mit grossem theuern Gelde haben müssen erkauffen, sondern
werden itzunder zu unerhörten Scharwerck gezwungen und werden viel geringer
dann die Bauern geacht müssen".
174
Ibid., p. 427: „Die Freye... weil sie ihre Rüstung nicht haben, oder halten,
damit sie die Gebäude verfertigen...".
175 K. Lohmeyer, HB, s. 45—46, przypis 5.