USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

Niewątpliwie jednak możemy mówić o szlachcie wyższej, na co zwrócił
uwagę K. Górski 126 , utworzonej przez rodziny szlacheckie przybyłe
z Niemiec (tak hrabiowskie, jak i niehrabiowskie) i otrzymujące dobra
na najkorzystniejszym prawie lennym, tzw. longobardzkim, w stosunku
do szlachty polskiej, posiadającej dobra na mniej korzystnych prawach
i staczającej się powoli do grupy tzw. wolnych.
Wreszcie do I izby wchodzili radcy, zazwyczaj w liczbie dwunastu.
Ich dobór był warunkowany zasadą Regimentsnottel, który omawiamy
szczegółowo w rozdziale V. Tu można jedynie zaznaczyć, iż' radcy mianowani
byli najczęściej spośród starostów, a nawet czterej spośród nich, tj.
starostowie Pokarmina, Szaków, Rybaków i Tapiawy, stawali się automatycznie
radcami po otrzymaniu któregokolwiek z podanych starostw.
Pozostałych ośmiu książę dobierał dowolnie 127 . W rzeczywistości już tylko
czterech, bo czterech z nich: nadradcy — kanclerz, nadburgrabia, nadmarszałek
i ochmistrz, również wchodzili automatycznie do I izby. Są na to
dwa dowody:
1) występowanie ich w źródłach mówiących o obradach I izby, z wyjątkiem
nadmarszałka, już przed r. 1542;
2) w związku z zasadą kolejności awansów, a mianowicie tylko starostowie
głównych starostw mogli być nadradcami, nadradcy wchodzili do
I izby już wtedy, kiedy znajdowali się na niższym stopniu swojej kariery.
Jednak wśród pozostałych radców mogli znaleźć się ludzie nieszlacheckiego
pochodzenia — miejscowi np. z grupy tzw. Freie, ale również
przybysze z Zachodu 128 . Udział elementu urzędniczego (radcy) w I izbie,
nie znany w Rzeszy, przypominał stosunki polskie 129 . Były też wypadki,
że radcy rekrutowali się nie tylko spośród urzędników, ale także spośród
osiadłej szlachty, skoro np. książę dawał polecenia swoim starostom do
radców zamieszkałych w ich okręgach 130 .
Działalność I izby miała swój początek w obradach rady za czasów
Fryderyka saskiego, które prawie zanikły za czasów Albrechta jako wielkiego
mistrza.
Poprzez rozdzielenie szlachty na dwie izby mógł książę bardziej wpływać
na obrady sejmu, a równocześnie pewne tajne sprawy mógł załatwiać
w wąskim gronie związanych z nim radców. Toteż sprawa składu I izby
miała dla niego niebagatelne znaczenie.
126
K. Górski, Z dziejów żywiołu polskiego w Prusiech od 1525 r. do 1772,
Jantar, R. 3, z. 1 (9), s. 2.
127
K. Lohmeyer, Die Entwicklung der ständischen Verhältnisse in Preussen
bis zur Gewinnung der Suvernität durch den Grossen Kurfürsten, [w:] Zur altpreussischen
Geschichte, Gotha 1907, s. 292; M. Toeppen, Zur ständischen Verhältnisse...,
s. 315 i n.; A. Vetulani, Wpływy polskiego prawa politycznego
w Prusiech Książęcych, Gdynia 1939, s. 31—32.
128
B. Schumacher, op. cit., s. 145.
129
A. V e t u 1 a n i, Polskie wpływy polityczne..., s. 32.
130 M. Toeppen, Zur ständischen Verhältnisse, s. 315.
95