USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

W traktacie krakowskim 92 z r. 1525, rozpatrywanym z naszego punktu
widzenia, można odnaleźć przepisy statutowe, które przede wszystkim
ograniczając księcia wobec króla, ograniczały go także wobec „kraju". Są
to następujące przepisy:
• 1) o niepodzielności i w pewnej mierze nienaruszalności terytorium
(art. 10, art. 15),
2) o indygenacie gubernatora, na wypadek przypadnięcia księstwa
Polsce (art. 13, co w istocie ograniczało króla polskiego),
3) o zapewnieniu wymiaru sprawiedliwości (art. 18, 19, a zwłaszcza
20—21),
4) o wolności handlu (art. 22—23),
5) o regulacji systemu monetarnego (art. 28).
Z kolei rewers akcyzyjny z r. 1528 zawierał klauzulę, że ks. Albrecht
nie będzie więcej nakładał na kraj podatków 93 .
Następnie Regimentsnottel wprowadza indygenat dla rządu i regencji,
a więc to, co Prusy Królewskie uzyskały już w r. 1454, i ustala organizację
władz.
Mały Przywilej Łaski 94 z r. 1546 poszerza ten przepis o dodatkowe
zagwarantowanie indygenatu dla 4 głównych starostw.
I wreszcie reces z 5 października 1566 r. 95 wprowadza nowe przepisy
statutowe:
1) o ograniczeniu księcia w polityce zagranicznej (nie wolno mu oddawać
tronu ani zawierać sojuszów bez zgody króla i stanów);
2) o zagwarantowaniu mieszkańcom Prus Książęcych apelacji do
króla w razie niedotrzymywania przywilejów przez księcia, co jest formą
prawa oporu.
Dopiero w powyższym zestawieniu ukazuje się nam w pełni znaczenie
Regimentsnottel, który zawiera jeden z najważniejszych przepisów określających
statut „kraju". Dotyczy on całości społeczeństwa Prus Książęcych
i może być z tych względów uważany jako przepis o charakterze
konstytucyjnym.
Pozostałe przepisy Regimentsnottel, a więc przepis o zachowaniu biskupów
i przepis o zagwarantowaniu dla szlachty gros miejsc w rządzie
i regencji, są przywilejami, w wypadku pierwszym — przywilejem
ogólnostanowym, a w drugim wypadku — przywilejem dla jednego stanu,
tj. szlachty.
Byłoby jednak wypaczeniem traktowanie tych przepisów oddzielnie,
skoro w Regimentsnottel warunkiem objęcia najwyższych godności
w księstwie jest połączenie dwóch oznak kandydata — indygenatu i szla-
92
93
94
Corpus iuris Polonici, t. IV/1, wyd. O. Balzer, Kraków 1910, s. 144—159.
Priv. fol. 39—41.
Priv. fol. 50.
95 Priv. fol. 62 i 63.
197