USTAWA O RZĄDZIE (REGIMENTSNOTTEL) PRUS KSIĄŻĘCYCH ...

problem czasu! Inna natomiast byłaby sytuacja, jeśli doradcy księcia
byliby niskiej kondycji i stąd trudno byłoby im wróść w stan szlachecki,
a utrzymanie swojej pozycji mogliby zawdzięczać tylko władcy. Wówczas
byliby mu bezgranicznie oddani. Zdaje się, że polityka ta wynikała z nieufności
księcia do ewentualnych radców spośród mieszczan.
O pozycji książęcej w owym czasie świadczy fakt zawarcia 29 września
1526 r. we Wrocławiu z elektorem Janem saskim i 10 marca 1527 r.
w Królewcu z landgrafem heskim Filipem układów w obronie religii
luterskiej 181 , bez uzgodnienia tego kroku ze stanami, a przynajmniej
zasięgnięcia opinii stanów w tej sprawie. Dokument ten był niczym
innym, jak aktem pierwszego związku książąt protestanckich 182 .
Przewaga władcy nad stanami w 1. 1525—1528 najbardziej uwydatniła
się w działalności sejmu.
W zasadzie tylko w sprawach monetarnych opinia księcia pokrywała
się w pełni z opinią stanów Prus Książęcych, reprezentując odmienną
koncepcję od koncepcji polskiej. W innych sprawach, a zwłaszcza w kwestii
uchwalania podatków, stanowiska były krańcowo odmienne.
1 znów, jak za czasów Dietricha von Schönberg, znalazł Albrecht
wyręczyciela w prowadzeniu rządów w osobie nadburgrabiego Jana von
Besenrade. Ten ambitny i gwałtowny człowiek stoczył decydującą walkę
w 1. 1526—1527 o władzę z biskupem sambijskim — Jerzym Polentzem.
z której wyszedł zwycięsko i odtąd reprezentował oficjalną politykę
książęcą.
Na sejmie 1528 r. Besenrade wysunął żądanie wobec stanów, aby
uchwaliły one podatek w wysokości 30 000 grzywien. Na to stany odpowiedziały,
że tyle pieniędzy nie ma w kraju. Wtedy Besenrade tłumaczył,
że bez pomocy pieniężnej stanów książę weźmie za rękę małżonkę i pójdzie
sobie stąd, na co miał powiedzieć potajemnie jeden ze szlachty, że
on posiada konie, aby książę nie potrzebował iść pieszo 183 .
Nie świadczyło to najlepiej o stosunkach między władcą a poddanymi.
Fakty te wyraźnie potwierdzają krytyczny stan finansów księcia.
W czasie obrad nad podatkiem Besenrade zażądał akcyzy na okres
życia księcia, a gdy ten chciał się zadowolić okresem 10-letnim, stany
zaproponowały okres 2 1 / 2 lat 184 . W r. 1530 upływał okres akcyzy uchwalonej
w r. 1525.
Akcyza nigdy nie obciążała szlachty zbytnio, gdyż warzenie piwa
było domeną miast, a browarów szlacheckich było, zdaje się, jeszcze
mało, stąd łatwo zgodziła się ona na propozycje Besenradego. Opór miast
181
H. F r e i w a 1 d, op. cit., s. 188.
182
Szerzej pisze o tym związku W. Hubatsch, Protestantische Fürstenpolitik
in den Ostseeländern im 16 Jahrhundert, Historische Zeitschrift, Bd. 192,
H. 2, Monachium 1961, s. 282—294; por. moje omówienie tego artykułu w Komunikatach
Mazursko-Warmińskich, Olsztyn 1961, nr 4 (74), s. 615—617.
183
M. Toeppen, Ein Blick..., s. 511.
184
H. Freiwald, op. cit., s. 205.
108