EGF-NL/Families in beweging - Les Familles

P. 134
wordt ingegaan op het debat rond de individualisering
van belastingen.
Gezinnen en fiscaliteit in België
Inleiding
In België is het gezin de basiseenheid voor de
opbouw van de personenbelasting. Een gezin
kan bestaan uit een man en een vrouw, twee
mannen of twee vrouwen die samenleven, eventueel
aangevuld met kinderen. Om als een gezin
beschouwd te worden, moet dit wettelijk vastgelegd
zijn door een huwelijk of samenleefcontract 9 .
Feitelijk samenwonenden en éénoudergezinnen
worden als alleenstaanden beschouwd. Ook de
uitgebreide familie wordt niet in rekening genomen
(Valschaerts, 2005).
Eén van de basisprincipes van de personenbelasting
is de rechtstreekse progressiviteit. Hiermee
wordt bedoeld dat personen/gezinnen die
over een hoger inkomen beschikken, meer
belastingen betalen dan zij in lagere inkomensschalen.
Dit beeld moet wel genuanceerd worden
door het bestaan van belastingsvrije
sommen en belastingaftrek. Er wordt in de realiteit
rekening gehouden met het inkomen, het
vermogen en de gezinssamenstelling (Deleeck,
2001; Van Haegendoren, 1996). Om het fiscale
beleid gezinsvriendelijk te maken, kan de overheid
kiezen uit vier technieken: belastingsaftrek
en -verminderingen, belastingskrediet, de
belastingsvrije som en het voordelig belastingstarief
(Cantillon e.a., 2003).
Toen het belastingssysteem in 1944 werd uitgetekend,
stond het kostwinnersmodel centraal.
Dit houdt in dat een gezin (over)leeft met één
beroepsinkomen dat meestal door de man verdiend
wordt. Vanaf de jaren 1960 veranderde
dit traditionele arbeidspatroon. Tweeverdienersgezinnen
kwamen op en werden langzaam
maar zeker het standaard gezinstype. In de jaren
1950 ging men er echter nog vanuit dat de
vrouw door het huwelijk economisch afhankelijk
F A M I L I E S I N B E W E G I N G
werd van haar partner. De overheid kende
daarom afgeleide sociale en fiscale rechten toe.
Concreet werden door dit systeem de thuiswonende
meerderjarige kinderen of de huwelijkspartner
beschermd door het inkomen van één
van de partners. De hoogte van de uitkeringen
was afhankelijk van de gezinssituatie (Cantillon,
1999a; Jepsen e.a., 1997).
Personenbelasting
In 1962 werden de inkomsten van gehuwden
volledig samengeteld voor de berekening van de
belasting (cumul). Rekening houdend met de
progressiviteit van het belastingsstelsel, was de
belastingsdruk voor gehuwde tweeverdieners
groter dan voor andere gezinstypes. Trouwen
was fiscaal niet aantrekkelijk. Toch werd dit
ingevoerd met als achterliggend idee dat tweeverdieners
relatief minder zware kosten hadden
dan alleenstaanden of ééninkomensgezinnen. In
1976 keurde de regering een wet goed
waardoor gehuwde koppels vanaf het aanslagjaar
1977 recht hadden op een beperkte vorm
van decumul. Er bestond nu de mogelijkheid om
het gezinsinkomen op te splitsen en afzonderlijk
te belasten tot een vooraf vastgesteld maximum.
Als de bedragen hoger waren dan dit plafond,
dan bleef de cumul behouden. Om de belastingsdruk
voor tweeinkomensgezinnen te verlichten,
werd een onderscheid gemaakt tussen gezinnen
waar beide partners werken en deze waar
slechts één partner werkt. Vanaf het aanslagjaar
1985 bepaalde het aantal werkende partners in
een gezin de gebruikte aanslagvoet. In 1988
werden het geplafonneerde huwelijksquotiënt
(HQ) en de onbeperkte decumul ingevoerd die
vanaf het aanslagjaar 1990 in werking traden.
Dit zorgde voor een verlichting van de
belastingsdruk voor de meeste gehuwde koppels.
Met deze veralgemening werd de individualisatie
van de fiscaliteit een feit (Cantillon &
Verbist, 1999; Gezinsbond, 2004; Valschaerts,
2005).