EGF-NL/Families in beweging - Les Familles

P. 58
De wortels van het samen-gezin
Vanaf ongeveer het midden van de 19de eeuw
veranderde het geschetste gezinsplaatje van de
vroegmoderne tijd. Eén van de stuurmotoren
daarvan was de economische groei, de industrialisatie,
de verstedelijking en de toegenomen
geografische mobiliteit. Maar even doorslaggevend
was de gewijzigde culturele context: de
massale diffusie van emotionalisering, romantisering,
verhuiselijking en familiarisering onder
alle bevolkingslagen 54 . Dat het midden van de
19de eeuw een scharnierperiode was, heeft
onder meer te maken met het feit dat productie
en consumptie rond die tijd van elkaar werden
losgeweekt en aan aparte instituten toegewezen.
De economische productie gebeurde voortaan
buiten het gezin, de consumptie erbinnen. Het
gezin specialiseerde zich in de emotionele mandekking,
de wederzijdse zorg en de cultivering
van expressieve waarden 55 . Binnen het gezin
werd de taakverdeling nog geslachtsspecifieker
dan ze voordien al min of meer was 56 . De notie
buitenshuis werd symbolisch gekoppeld aan
man, werk, geld, prestige, publiek. En toekomst.
De notie binnenshuis aan vrouw, vrije tijd, privaat,
kinderen, emotie, warmte en verleden. Er
was voortaan dus niet alleen een economie van
de ruimte, maar ook een economie van de tijd.
Men mocht dus geen tijd verliezen om gelukkig
te zijn, wat betekende zo vlug mogelijk huwen.
Niet alleen de oudste of de erfgenaam, maar
iedereen. Vanaf het midden van de 19de eeuw
ontstond er in België – zoals elders in West-
Europa – een gedreven, haast mimetische
huwelijksbegeerte: de huwelijksintensiteit nam
fors toe en de eerstehuwelijksleeftijd daalde
snel. Op minder dan een generatie tijd implodeerde
het ‘oude’ malthusiaanse huwelijkspatroon
van ‘weinig’ en ‘laat’ huwen. Meer
mannen en vrouwen, van alle sociale groepen,
huwden voortaan alsmaar jonger en meer en
meer rond dezelfde leeftijd 57 .
F A M I L I E S I N B E W E G I N G
De genderspecifieke taakverdeling leverde voor
de mannen een merkwaardige paradox op: meer
dan de vrouwen leefden zij in twee werelden,
één binnenshuis en één buitenshuis. (Dat is vandaag
goed herkenbaar, want dat is juist het type
tegenstelling waar hedendaagse vrouwen mee
geconfronteerd worden). De nieuwe laat-19deeeuwse
burger werd geconfronteerd met een
pakkende contradictie: enerzijds had hij allerhande
publieke rollen en verantwoordelijkheden,
anderzijds voelde hij zich intens aangetrokken
tot de nieuwe huiselijkheid. Door de nieuwe
taakverdeling kon hij echter niet tussenkomen in
de gezinsinterne zaken. Het huishouden in orde
houden en kinderen op de wereld zetten en
opvoeden was hét vrouwelijke domein. Binnen
het gezin was de man hoogstens onrechtstreeks
belangrijk – als leverancier van geld en status.
Wat dat betekende, kan niet beter verwoord
worden dan met de gevleugelde uitspraak van
Father (Pater of Dominee afhankelijk van de
betekenis in het Engels) Theodore Hesburgh 58 :
“The most important thing a father can do for
his children is to love their mother”.
Voor vrouwen had de scherpe gender-taakverdeling
andere gevolgen: ze werden meer en
meer weggedrukt uit de publieke sector, hun
leefwereld werd verengd tot de private sector.
Een groot deel van de vrouwen functioneerde
daar van harte en zonder morren. Voor veel
moeders was het prettig zich erkend te weten als
dé icoon van het gezin 59 . Een goed huwelijk, een
proper huishouden en een knus gezin betekende
dat de vrouw haar best deed. De nieuwe huiselijkheid
vertaalde zich in een haast blinde
betrokkenheid van de moeder met haar kinderen
(dus geen minnen meer) en dan vooral op
haar dochters 60 . Volgens Roberts 61 ontstond er in
de tweede helft van de 19de eeuw in alle bevolkingsgroepen
een mum-cultuur, een intense
betrokkenheid van moeders en dochters op
elkaar. Na hun huwelijk vestigden veel dochters
zich in de onmiddellijke omgeving van het