EGF-NL/Families in beweging - Les Familles

P. 52
voor de moeder-kindrelatie), veel koppels kiezen
zomaar bewust en gewild voor geen kinderen
(die koppels zijn egoïstisch en egocentrisch), te
veel vrouwen werken buitenshuis (dat ondermijnt
hun ouderlijke controle), er zijn te veel
éénkindgezinnen (die kinderen worden asociale
wezens), er wordt te veel en te snel gescheiden
(wat leidt tot te veel éénoudergezinnen en tot
relatie-onbekwame kinderen) en er wordt te
vlug en te gemakkelijk gemigreerd tussen gezinnen
(wat onzekerheid in de tussenmenselijke
relaties versterkt en wat bovendien duur is). Dat
deprimerende lijstje over (de gevolgen van)
recente gezinsontwikkelingen kan in alle richtingen
worden uitgebreid. De eindconclusie is
hard: er zijn geen (h)echte gezinnen (meer) en
men moet dus niet verwonderd zijn dat de
samenleving er vandaag uitziet als een verzameling
verzuurde, depressieve en agressieve
individuutjes. Linea recta ligt hier ‘dus’ de verklaring
voor postmoderne gezinskwalen die
‘onrustwekkend toenemen’: kindermishandeling,
oudergeweld, seksuele problemen, zwaarlijvigheid,
overspannen moeders, magerzucht,
criminele jongeren, afwezige vaders, vergeten
ouderen.
‘Vroeger’ zou dat allemaal anders zijn geweest.
Toen was ‘het gezin’ een hechte groep: een
beminnelijke buitenshuiswerkende man met
aanvaard gezag, een zorgzame thuiswerkende
moeder wier gedachten stopten aan de gezinsgrenzen
en een paar volgzame kinderen, die van
jongs af aan gezinnetje speelden. Gezinnen zouden
toen warmer, knusser en gezelliger zijn
geweest: samen eten, samen op vakantie gaan,
samen kerstdag vieren, samen uitkijken naar de
volgende kaars op de volgende verjaardagstaart.
Geen puberende adolescenten, geen jeugdcriminaliteit,
geen afwezige moeders, geen vreemdgaande
vaders, geen generatieconflicten. De
voorbije decennia zou dat allemaal van binnenuit
ondermijnd zijn en dat zou de oorzaak, de
afspiegeling of de versterking zijn van een alge-
F A M I L I E S I N B E W E G I N G
mene sociale malaise, culturele armoede en
maatschappelijke chaos 37 . Volgens anderen is
dat allemaal fors overdreven: de negatieve diagnose
is bijziend en éénogig; ze steunt niet
alleen op een gekleurde voorstelling van zaken
van vroegere gezinsontwikkelingen, maar ook
op een verkeerde evaluatie van de huidige stand
en gang van zaken. Volgens die meer positieve
visie zijn de actuele gezinskenmerken het resultaat
van een flexibele zoektocht naar nieuwe
antwoorden op postmoderne vragen 38 . De
geschiedenis leert dat men best rustig blijft bij al
die dubbelzinnigheid. In 1859 schreef een journalist
39 in de Boston Quarterly Review: “The
family, in the old sense, is disappearing from our
land, and not only our free institutions are
threatened but the very existence of our society
is endangered”.
Of iets is veranderd of niet ten opzichte van
vroeger, hangt af van wat men verstaat onder
‘vroeger’ en onder ‘verandering’. Veel van
de hedendaagse gezinskenmerken (qua huwelijk,
hertrouw, leefsituaties, generationele verhoudingen)
ontstonden ergens in het midden
van de 19de eeuw (soms nog vroeger) en met
een brede blik beschouwd is er daar sindsdien
erg weinig aan veranderd. De kenmerken van
het hedendaagse gezin zijn bijlange niet zo
‘nieuw’ als de hedendaagse publieke opinie,
in een vlaag van misplaatste nostalgie, denkt,
vreest of hoopt. Ten opzichte van de vroegmoderne
tijd (ruwweg 1500-1800) is er daarentegen
wel een en ander veranderd. Maar wat
betreft de aard van die veranderingen is historisch
onderzoek erg ontnuchterend: het vroegmoderne
gezin was zeker niet zo’n gezellig
clubje en niet zo’n knusse bedoening als men
vaak laat uitschijnen! Dat wordt straks toegelicht.
Door het gebrek aan historische diepte (mensen
kijken hooguit twee generaties terug, namelijk
de ouders en de grootouders) hebben velen de
naoorlogse periode (1945-1970) voor ogen als
‘vroeger’ ter sprake komt. Over het huwelijks-