EGF-NL/Families in beweging - Les Familles

P. 177
3. Het Belgische gezinsrecht organiseerde seksualiteit
en paarvorming enerzijds en voortplanting
en ouderschap anderzijds tot in 1987 in één
gecombineerde instelling: het burgerlijke huwelijk.
Ook in de meeste geciteerde internationale
bepalingen worden huwelijk en gezin in die zin
gekoppeld.
Aan het huwelijk kwam zowel horizontaal als
verticaal een legitimerende werking toe. Horizontaal
was enerzijds (hetero)seksualiteitsbeleving
buiten het huwelijk ongeoorloofd. Anderzijds
werd met het huwelijksrecht de stabiliteit van de
paarvorming bevorderd. Via vorm- en grondvoorwaarden
over de toegang tot het huwelijk
werd de instelling voorbehouden voor personen
voor wie het mogelijk en wenselijk was een
duurzame levensgemeenschap te vormen. Tijdens
het huwelijk werd de stabiliteit nagestreefd
door persoonlijke (getrouwheid, samenwoning,
bijstand) en vermogensrechtelijke (gezinswoning,
hulp, bijdrage in de lasten) geboden en
verboden. Ten slotte was de ontbinding van het
huwelijk door echtscheiding slechts onder
sterke vormelijke en inhoudelijke beperkingen
mogelijk.
Verticaal leverde enkel de geboorte van het kind
binnen het huwelijk het een wettig statuut op.
Enerzijds waren de regels over de totstandkoming
van de afstammingsband verschillend – en
ongunstiger – voor buitenhuwelijkse en (erger)
overspelige kinderen. Anderzijds was ook de
inhoud van het ouderschap (gezag en goederenbeheer,
alimentatie en erfrecht) ongunstiger
geregeld voor buitenhuwelijkse en overspelige
kinderen.
4. De grondslagen waarop het net beschreven
Napoleontische gezinsrecht van 1804 rustte,
zijn fundamenteel gewijzigd door ontwikkelingen
in andere deelsystemen 30 . Vooreerst valt te
wijzen op de industriële revolutie en daarop
volgende groei, die tot gevolg had dat aan de
familie en het gezin een minder belangrijke eco-
S C È N E I I I Inzoomen op gezinnen en de overheid
nomische functie toekwam en de leden ervan
economisch onafhankelijker werden. In samenhang
hiermee moet worden gewezen op de
opkomst van het liberalisme, die met name de
emancipatie van de vroeger aan de man-vader
ondergeschikte vrouw en kinderen tot gevolg
had en geleid heeft tot individualisering. Op
medisch gebied heeft ongetwijfeld de loskoppeling
van seksualiteit en voortplanting door de
ontwikkeling van anticonceptiva een belangrijke
rol gespeeld. De laatste decennia heeft de biotechnologische
revolutie een grote impact op de
grondslagen van het gezinsrecht 31 . De aangehaalde
ontwikkelingen hebben uiteraard ook
hun impact op de gezinssociologie.
Over de juiste gezinsrechtelijke ‘vertaling’ van
de aangehaalde ontwikkelingen bestaat grote
onzekerheid. Het gezinsrecht van de afgelopen
30 jaar kenmerkt zich door een aanhoudende
desintegratie die ik hierna kort beschrijf. Ik pleit
nadien voor een ontkokering van het gezinsrecht.
5. De eerste en meest fundamentele verkokering
in ons gezinsrecht heeft plaatsgevonden
in 1987 32 door de juridische loskoppeling van
huwelijk en afstamming. Kort gezegd werden
ook de buitenhuwelijkse (overspelige) voortplanting
en ouderschap wettig.
Aan de ene kant zijn de voortplanting en de met
de afstamming gelijkgestelde adoptie ‘onthuwelijkt’
33 . Voor de afstamming staat de biologische
band als grondslag voorop, zij het
aangevuld met de wil en de sociale werkelijkheid.
De moeder van het kind is als regel de
vrouw die van het kind bevalt, ongeacht haar
huwelijkse staat. Ten aanzien van de echtgenoot
van de moeder geldt een ‘vaderschapsvermoeden’,
dat echter sinds een wetswijziging van
2006 34 door alle belanghebbenden kan worden
weerlegd. Tot 2006 kon de verwekker niet de
huwelijkse stabiliteit in gevaar brengen door het
vaderschap van de echtgenoot te betwisten 35 . De