EGF-NL/Families in beweging - Les Familles

probleem zou vormen voor de maatschappelijke
voortplanting. Als de generaties zich niet vernieuwen,
zou de goede werking van de samenleving
immers in het gedrang komen. De
verdelingsmechanismen dreigen dan vast te
lopen (vooral de sociale zekerheid) en de economische
groei zou op de helling komen te
staan.
Bestaan er ‘zwarte gaten’
in de demografie?
P. 35
Alle nationale regeringen zijn bekommerd om
deze vruchtbaarheids‘crisis’ en voeren een
beleid ter ondersteuning van de gezinnen om
het aantal geboortes op te drijven of gaan een
‘Generatiepact’ aan om de systemen van sociale
bescherming te vrijwaren. Ook de allerhoogste
Europese en internationale instanties 4 zijn
gefascineerd door de ontvolking, de daling van
het geboortecijfer en de vergrijzing, ook al lijkt de
situatie zich sinds een aantal jaren te stabiliseren.
Natuurlijk hebben heel wat experts getracht te
achterhalen waarom het vruchtbaarheidscijfer
na de oorlog deze twee contrasterende evoluties
kende: eerst een stijging gedurende twintig jaar
en daarna een daling gedurende de vier volgende
decennia. Gérard Calot, voormalig hoofd
van het INED 5 , haalde het egoïsme van koppels
aan en deed een beroep op hun burgerzin en
zelfs op hun patriottisme om weer kinderen op
de wereld te zetten. Dit leidde overigens tot
een enorme controverse tussen Le Bras en zijn
directeur. Andere voorzichtigere waarnemers
hielden het bij ‘het zwarte gat’ van de demografie
6 , een denkbeeldige uitdrukking die niet veelzeggend
was en alleen wees op de
onwetendheid en het onbegrip ten aanzien van
deze gebeurtenissen. Maar zijn er echt zwarte
gaten? Is dit geen te nauwe visie waardoor we
de verklaring van deze evoluties niet vinden?
De meeste (klassieke) onderzoekers zijn immers
verward als ze geen duidelijk en rechtstreeks
S C È N E I Inzoomen op demografische thema’s
verband vinden tussen de variabele die ze
bestuderen en andere, meestal kwantitatieve
variabelen bij demografisch onderzoek, die er
doorgaans mee geassocieerd worden. “Toen het
vruchtbaarheidscijfer in 1965 begon te dalen en
alle klassieke indicatoren, zowel de conjuncturele
als de structurele, gelijk bleven of hun
gewone verloop bleven volgen, begonnen de
demografen te panikeren, net zoals de valutahandelaars
wanneer de Dow Jones keldert. Wat
konden ze anders doen? Misschien gewoon eenvoudige
vaststellingen maken op basis van statistische
covariaties, ongeacht de verfijndheid
van de statistische technieken die daarvoor
werden gebruikt. De fout die in de meeste
gevallen wordt gemaakt is niet het gebruik van
slechte technieken, maar wel het feit dat men
zich niet op de juiste context baseert 7 ” en volgens
mij ook het feit dat men geen rekening
houdt met precieze gebeurtenissen of conjuncturele
omstandigheden die vaak onopgemerkt
voorbijgaan of niet gemakkelijk in kwantitatieve
gegevens kunnen worden omgezet. Naast de
omkering van de vruchtbaarheidscurve, die heel
wat waarnemers in de war bracht, was het feit
dat geen enkele klassieke chronologische reeks,
of het nu gaat om de prijzenindex, het werkloosheidscijfer,
de handelsbalans of de stookolieprijs,
verband hield met het vruchtbaarheidscijfer.
Ik herinner mij dat ik enkele jaren later in een
interview sprak over deze vruchtbaarheids‘crisis’.
De journalist aanhoorde eerst beleefd mijn
verklaringen over het zogezegde zwarte gat om
vervolgens zijn eigen analyse te geven door me
te vragen of ik de vrouwenbladen uit die periode
had nagelezen. Toen ik daarop ontkennend antwoordde,
legde hij me uit dat deze bladen al
jaren bol stonden van artikels over de vrouwelijke
emancipatie, het recht van vrouwen om
over hun eigen lichaam te beschikken, de vrijheid
die gepaard ging met nieuwe contraceptiemiddelen,
het belang om financieel onafhankelijk