EGF-NL/Families in beweging - Les Familles

Na de nodige maatschappelijke commotie,
voerde België in 1998 de wettelijke samenwoning
in. Er zijn verschillende vormen van ongehuwd
samenwonen (voor een goed overzicht,
zie Forder & Verbeke 44 ). Binnen hetzelfde klimaat
werd in België in 2003 het huwelijk van
partners van hetzelfde geslacht mogelijk. Net
zoals bij echtscheiding, gaat het ook hier om
echte veranderingen. Recente data leren dat
ongehuwd samenwonen in België volop in
beweging is, maar een ‘populair instituut’ is
het (nog) niet: het huwelijk wordt uitgesteld,
maar dat wordt niet helemaal gecompenseerd
door een toename van het ongehuwd samenwonen,
weinigen blijven op oudere leeftijd ongehuwd
samenwonen en slechts een deel van de
gescheidenen (en verweduwden) gaat ongehuwd
samenwonen 45 . De toename van het ongehuwd
samenwonen is verklaarbaar door huwelijksuitstel
van jonge mensen en door een toename van
het aantal gescheidenen die na de scheiding
ongehuwd gaan samenwonen.
Het samen-gezin
P. 55
Leg aan jongeren of ouderen, mannen of vrouwen,
hooggeschoolden of laaggeschoolden de
stelling voor “het huwelijk is een verouderde
instelling” en er volgt een massale ontkenning.
Wordt aan mensen gevraagd wat het belangrijkste
is in hun leven, dan staat het gezin met stip
bovenaan. Je zou dus verwachten dat hun
gedrag op het gebied van huwelijk, echtscheiding
en wat daar rond cirkelt, aansluit bij die
opvatting, maar de gepresenteerde data over het
som-gezin leren dat dat maar gedeeltelijk zo is.
De snelle conclusie is dan dat mensen zomaar
wat kletsen, maar dat is een verkeerde diagnose.
Schijn bedriegt: mensen zeggen niet zomaar
iets. De vermelde dubbelzinnigheid is een paradox
en die is terug te voeren tot het onderscheid
tussen het som-gezin en het samen-gezin.
S C È N E I Inzoomen op demografische thema’s
Mensen leven in gezinnen waar van alles
gebeurt dat netjes in de statistieken van het somgezin
is te gieten. Enkele daarvan passeerden de
revue. Maar mensen doen ook allerlei zaken die
niet in cijfers, grafieken en tabellen zijn te vatten.
Ze zijn voortdurend bezig met het uitdenken
en oplossen van partner-problemen, met elkaar
aftasten (figuurlijk maar ook letterlijk), met het
opvoeden van kinderen (die kinderen doen
bijna alles wat hun ouders vragen), met het zorgen
voor oudere ouders, met het opvangen van
kleinkinderen, met het klaarmaken van eten.
Niets daarvan is evident, zo leert de gezinsgeschiedenis.
Het samen-gezin toont zich dagelijks
op duizenden manieren, maar die zijn niet
gemakkelijk in enige statistiek te vatten. Mede
daarom valt het samen-gezin buiten de beleidsogen.
Schoonheid, gezelligheid, zorgzaamheid,
knusheid en smaak laten zich niet gemakkelijk
verstatistieken. Doordat we verblind en selectief
naar cijfers kijken, ontsnapt het alledaagse aan
doorsnee sociologische ogen.
Jaar in, jaar uit zorgen mensen voor elkaar in
gezinsverband: ze staan ’s morgens ongeveer
gelijktijdig op, ze werken overdag voor elkaar,
ze eten meestal samen en ze gaan doorgaans
samen slapen. En als dat niet gebeurt, vinden ze
dat dat zou moeten gebeuren. Elk jaar samen op
reis gaan, is de zomerse hoogmis van gezinswarmte.
Op zondagmorgen staat half België
(vaak de mannen!) bij de bakker om voor het
gezinsontbijt te zorgen en op zondagnamiddag
verplaatsen hele gezinnetjes zich met de gezinswagen
naar de (groot)ouders, de (klein)kinderen
en de broers en zussen. Op kerstavond zit
heel België aan de familiale feesttafel, een tafel
die bulkt van de gezinsrituelen – het kerstfeest is
overigens niet uitgevonden door de Kerk, maar
door de mid-19de-eeuwse middenklasse. Dat is
trouwens een leerrijk voorbeeld. Want mag het
ritueel-gehalte van kerstdag en Nieuwjaar voor
velen hoog zijn, voor anderen is dat het diepte-