Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike VI 5. Morfologija rumunskog jezika VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone
VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene
VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika
VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone
VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike
VI 5. Morfologija rumunskog jezika
VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku
VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno
VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku
VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice
VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara
IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu
IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine
IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine
X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
i<br />
218 Slavoljub Gacović<br />
opštini. Naziv ovog kastela može se uporediti sa nazivom kastela<br />
Kandarai (Kavdapal) na gornjem Strimonu, u oblasti grada Germane i<br />
može biti protumačen tračkim (?) sekundarnim imenima (nadimcima) boga<br />
Aresa, Kovoaioc, Kavddwv, koje iznosi Georgijev!!*" ili make<strong>do</strong>nskom<br />
rečju kdvdapog &vDpoč i Kavdaiog što je na ilirsko-peonskom bog Ares,<br />
po tumačenju Tomaschek-a.!*! Detschew stavlja krst ispred naziva tvrđave<br />
Kandilar, uz objašnjenje da je to isto što i lat. can-de/a(be)r.!!* Koristeći se<br />
meto<strong>do</strong>m uporedne lingvistike, a u vezi s imenom kastela Kandilar, koji se<br />
nalazi „u okolini grada Naisopolisa“ (Unb moAv 66 Noiogovćo),<br />
priklanjamo se mišljenju Detschew-a i pri tom bismo <strong>do</strong>dali sledeće: može<br />
biti od lat. candelabrum, gde je lat. -é- dalo vulgarnolat. -e- koje se može<br />
zameniti sa -i- kao u našem primeru, mada oblici sa -i- mogu biti i iz<br />
srednjegrčkog, odnosno vizantijskog, odakle je preuzeto u stcslov. kao<br />
kanbdilo „svetiljka, voštana sveća, svećnica“,!!<br />
U nazivu kastela Bpdt{iote grčka ‘beta’ stoji za b, a ceo<br />
vulgarnolatinski oblik VI <strong>vek</strong>a je nastao slivanjem skraćenog zapisa na karti<br />
Bragi sta „stanica na rečnom rukavcu“. Prvi član ove sintagme je<br />
vulgarnolatinski lokativ od reči bracchium, koji se očuvao u imenu sela<br />
Bračin, zabeleženo i u turskom defteru <strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>a na Velikoj Moravi.!!5<br />
Naziv kastela KaAAig očuvao se u nazivu ojkonima Kalna u<br />
istoimenoj opštini, ali nije zabeležen u turskim defterima XV i <strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>a.<br />
Naziv kastela potiče od lat. callis „uzani prolaz, usek, putanja, gorska<br />
< 1153 što je <strong>do</strong>ista potvrdeno i rekognosciranjem terena. Vise<strong>vek</strong>ovnim<br />
kontinuitetom stanovni§tva na ovom prostoru <strong>do</strong>slo je <strong>do</strong> homonimije lat.<br />
callis ,uzani prolaz“ (upor. rum. cale „put“, rum. caldtor putnik,<br />
konjanik®, naziv kala = calle „ulica“ karakteristiéna za Dalmaciju, Istru i<br />
Mletke)!!* s tur. cala ,tvrdava“. Na oronimu Latinsko (Tursko) Kale iznad<br />
Kalne, naišli smo na ostatke zidina poligonalnog oblika, koherentne s<br />
konfiguracijom terena,'"*’<br />
Naziv kastela Mouvt{iavik<strong>do</strong>teA<strong>do</strong>v je prepoznatljiv u ojkonimu<br />
Mučibaba u knjaževačkoj opštini, koji nije zabeleen u turskim popisnim<br />
defterima. Naziv ovog kastela upoređujemo s nazivom kastela Mutzipara<br />
199 J, Bosunu-Jlyxau, Buoun, 61, 121.<br />
"5 VI, L. Georgiev, Die trakischen Gotternamen: Ein Beitrag zur Religion der Thraker,<br />
Balkansko Ezikoznanie, X<strong>VII</strong>I/I (1975), 38 (= V1. L. Georgiev, Die trakischen Gotternamen).<br />
"3 F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena, 197; Vizantijski izvori, 1, 61; S. <strong>Gacovic</strong>,<br />
Etimologija neslovenskih osnova, 25-26, nap. 65.<br />
'3 F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena, 197.<br />
!153 P. Skok, Etimologijski rjecnik 11, 33.<br />
154 A, Loma, Jezicka proslost, 112.<br />
!!55 M. Divkovi¢, Latinsko-hrvatski rjecnik, 159.<br />
!!% p_Skok, Etimologijski rjecnik 11, 19-20.<br />
!5 D. i M. Garašanin, Arheoloska nalazista u Srbiji, Bograd, 1951, 205.<br />
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-<strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>) 219<br />
(Mourčui-napq) u Akviskoj regiji, koji je zabeleZen u turskom popisnom<br />
defteru 1560. kao seliste Muckovce, u nahiji Crna Reka.""*® Naziv kastela<br />
Maucianicastellon je sintagma od iliro-trač. l.i. Mucianus' i lat. castellum<br />
„kula, tvrdavica, bedem, stan na brezuljku, utoiste.""® Naziv sela<br />
Mučibaba je kontinuanta naziva navedenog kastela. Prvi deo sintagme Muciu<br />
ojkonimu Mugi-baba potiče od iliro-trač. Li. Mucianus, a drugi deo -<br />
baba"® je kalk lat. castellum. Dokaz zato je naziv tvrđave Baba Vida<br />
„tvrđava Vidin“ (Bugarska), naziv nekadasnje Hajduk Veljkove kule u<br />
Negotinu, Baba Finka''® i lokalitet Baba ,grad Orlovića Pavla“, 10 km<br />
istoéno od Paraéina, selo Visibaba u blizini Užičke PoZege, gde je postojao<br />
rimski grad koji treba da se zvao Maluesa, Maluesium, posredno ukazuje na<br />
semanticku vrednost babe, koja je osnovni materijal u gradnji fortifikacionih<br />
objekata. Osnova baba se nalazi i u nazivu ranovizantijskog Béeg (Babas)<br />
s prostora Make<strong>do</strong>nije (Mace<strong>do</strong>nia Prima i Mace<strong>do</strong>nia Secunda), koji se<br />
pominje u Prokopijevom delu De aedificiis.<br />
Naziv Justinijanovog obnovljenog kastela ZétAoteg može se tumaciti<br />
vulgarnolat. grafijom Siculétae''® od vlat. sicla, / „kovnica /novca/“, vlat.<br />
siclus, f. „vrsta novea“'® i otuvano je u ojkonimu Izlače, koji je zabeleZen<br />
1455. i 1560, odnosno, Zlade, 1466. (Crna Reka = top. Zlaée, deo naselja u<br />
Zlotu, opština Bor)."'® Grafija Siculétae mogla je dati vlat. (lok. pl.) Setlotes<br />
promenom 7 > e, sinkopom kratkog nenaglaSenog # i prelazom tako nastale<br />
grupe ¢/ > tl. Prve dve grupe suopste<strong>romanskog</strong> karaktera, a treća ¢/ > /<br />
potvrdena je samo kod nekih zapadnoromanskih govora,"* uostalom u<br />
ZétAoteg prvo r mesto K može biti greska. Uporedi hidronim Sglat Flusses<br />
na Epselvicovoj karti''®" gde je -g- <strong>do</strong>šlo umesto -c- u grafiji Sicu/drae.1168<br />
115 1. Bosuuu-Jykad, Budus, 107.<br />
1159 F. Papazoglu, Srednjobalkansk<br />
110 M, Divkovié, Latinsko-hrvatski rjecni .<br />
1161 Naziv kamena baba, bebljak (u pirotskom govoru) ili bebek (zapadna Bugarska) za<br />
e Stena Babakaj na Dunavu u Đerdapskoj klisuri, koja se <strong>do</strong> izgradnje hidro-elektrane<br />
Đerdap mogla videti prilikom niskog vo<strong>do</strong>staja, hibridni je kompozit od pers. baba “kamen,<br />
stena” koja je u našim primerima preuzela funkciju lat. casfe//um “tvrđava, kula” sagradenog<br />
od kamena i tur. kaya “hrid, stena, kamen”. Vidi: P. Skok, Etimologijski rjecnik, II, 15 (kaja)i<br />
A. Škaljić, Turcizmi u srp.-hrv. jeziku, Sarajevo, 1989, 383.<br />
116 Pizantijski izvori 1, 65; A. Loma, Toponomastika i arheologija, 30, nap. 238.<br />
!% exicon | latinitatis, fasc. V1, 1086 (sicla, siclus). i<br />
165 I, Bosmuy-Jlykay, Budun, 71, 106; Miscellanea 11, 1466, str. 25.<br />
166 W, Meyer-Liibke, Grammaire des langues romanes, 1 (francuski prevod E. Rabiet),<br />
Paris, 1980, 439 (= W. Meyer-Libke, Grammaire).<br />
167 D, Panteli¢, Popis pogranicnih nahija Srbije posle Pozarevackog mira, Spomenik<br />
SAN XCVI, Drugi razred 75 (1948), Tafel I b.<br />
Y168 A. Loma, Toponomastika i arheologija, Onomatoloski prilozi X (1989), 30, nap. 239:<br />
Ako podemo od potvrdenog oblika Serléte (nom. mn. sa -ae > vlat. -¢), on u slovenskim
Change language