Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

HN“I.J—
388 Slavoljub Gacović
našem viđenju, Dunav se nalazi u središnjem delu Evrope u kojem su se
formirale i neprekidno živele kao „ljudi zemlje“, generacije Rumuna koje su
nam prethodile. Preliminarno napominjemo da, sa ove tačke gledišta, doctorska
teza u svom prvom delu, skoro trećina, predočava dokaze i veoma
ubedljive zaključke.
Opsežna istraživanja u pogledu istorijskih činjenica koje se tiču
navedene zone od završne faze rimskog perioda do u svanuće modernog
doba su relativno mala i sa neujednačenom vrednošću, posebno onoga što je
vezano za temu izabranu od strane doktoranta. Kasnije, na samom početku
Drugog svetskog rata, saradnik N. Iorge sa Fakulteta Univerziteta u Bukureštu,
N. A. Konstantinesku (Constantinescu) napisao je nekoliko studija, pa
čak i knjigu „Timočko pitanje“ o antičkim i srednjovekovnim &injenicama
bez posebne naučne doslednosti. Istu procenu možemo napraviti i o monografiji
Th. N. Trpčea (Trapce) „Rumuni između Timoka i Morave. Prilozi za
istoriju Rumuna na Balkanskom poluostrvu“. Nakon decenija ćutanja
nametnutog uglavnom od strane vlasti, neki doprinosi koji se tiču
romanizacije, a pre svega istočnog rumuniteta sa desne strane Dunava
stvorili su predmet istraživanja određenih naučnika kao što su H. Mihaesku
(Mihžšescu), A. Tanašoka (Tžnžisoca) i S. Brezeanu, zadnji prikupljajući, štaviše,
rezultate njihovih istraživanja koji su publikovani u dve značajne
knjige, u kojima problem [Rumuna] Timočana nije naišao na širi i drugačiji
tretman, kao što nije naišao ni u monografiji gospodina Silvija Dragomira
(Silviu Dragomir), „Vlasi sa severa Balkanskog poluostrva u srednjem
veku“, koja je posvećena naročito pitanjima koja se odnose na zapadne delove
Balkanskog poluostrva.
U ovim okolnistima, poštujemo i cenimo pre svega poseban značaj
doktorske teze prezentovane u odbrani. Autor je koristio najraznovrsnije
objavljene istorijske izvore (neobjavljenih, ne znamo da li ima i koliko ih
ima), prelistavajući iscrpno velike zbirke dokumenata objavljenih u Bukureštu,
Beogradu, Sofiji i drugim evropskim centrima, sa originalnim tekstovima
i/ili samo prevodima na raznim jezicima, obuhvatajući vremenski
period koji je duži od jednog milenijuma. Pronašao je i koristio veliki broj
objavljenih izvora van kolekcija, uglavnom objavljene publikacije na prostoru
bivše Jugoslavije, kao i na drugim mestima.
Konsultovao je brojne stručne radove, mnoge koji su se našli na
rumunskoj teritoriji, severno od Dunava, koji se tiču odabrane teme i koji su
mu očigledno bili dostupni.
Rezultat je, dakle, rad koji je sada predat na razmatranje i odbranu.
Rad ima kompleksnu strukturu. Na početku, nakon predgovora, autor olakšava
pristup čitaocu u dva poglavlja skraćenica izvora i korišćene literature,
kojima se zatim dodaje analitički prikaz glavnih izvora i prikaz sažetaka i
Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone (I-XVI vek) 389
kritika, za koje je autor smatrao da su bila oskudna istraživanja prethodnika,
odnosno, kao što smo i ranije rekli.
U uvodu se vidi da se, u skladu i sa mišljenjem mentora, period
istraživanja proteže od romanizacije, odnosno poslednjih vekova postojanja
rimske države pa sve do kraja XIV veka, kada su se u toj oblasti nastanili
Turci Osmanlıje (u nekim slučajevima, autor seže do sredine XVI veka, jer
je koristio veoma važna dokumenta koja datiraju još iz vremena čuvenog,
sultana Mehmeda Osvajača ili Sulejmana Veličanstvenog). Zatim, precizira
prostor koji je uzeo u obzir, saževši da je „u periodu od dolaska Rimljana do
dolaska Turaka, Timočka zona imala mnoge administrativne podele“ koje,
ukratko (ponovo se vraća ovim problemima i u delovima ostalih poglavlja)
nabraja u periodu Rimske imperije, odnosno vizantijskog carstva, Bugarske
države, itd. Ovde je podjednako jasno prikazana ideja da formirano romansko
stanovništvo kasnije postaje rumunsko, što je protivno jednoglasnim
tvrdnjama onih iz Sofije ili Beograda, da su Rumuni Timočani autohtoni na
svom području, da su nihovi preci predstavljeni kao prethodnici u odnosu sa
doseljenjem Slovena u toj oblasti, tj. sa dotičnim Srbima, odnosno Bugarima.
Nadalje, rad je podeljen na ukupno pet poglavlja, od kojih svaki sadrži
različit broj podpoglavlja. Poglavlja su u velikoj meri strukturisana hronološki,
sa odvojenim granicama koje su uslovljene invazijom germanskih
plemena, naseljavanjem slovenskih plemena, odnosno istorijskim činjenicama
srednjovekovnih slovenskih država i završavajući se nastanjivanjem
Turaka Osmanlıja u Timočkoj oblasti, u poslednjoj deceniji XIV veka.
Još u prvom poglavlju, autor naglašava, konkretnim činjenicama,
način na koji se ostvarila romanizacija stanovništva iz te oblasti sredstvima
'koja su, na mnogo načina, identična ili slična sa onima iz neposredne blizine,
sa leve strane Dunava.
Kao što se zna, u složenim uslovima, krajem trećeg veka, imperator
Aurelian je formirao, sa desne strane Dunava, novu provinciju Dakiju, koja
obuhvata i oblast Timoka, gde su se tamošnjim romanskim elementima, ne
znamo koliko ih je bilo, pridružili i ostali, vojnici i civili sa severa Dunava.
Potvrđena, i smatramo bez sumnje i ostvarena, namera autora bila je da
dokaže postojanje i kontinuitet Rimljana, koji su postali Rumuni u oblasti
Timočke zone. Treba podvući u stvari da je on uzeo u obzir razne izvore,
kao što su arheološki, osteoantropološki, kao i pisani, odnosno literami
izvori, doduše oskudni u broju, epigrafski, numizmatički, etnološki i
lingvistički.
Posebno poglavlje je posvećeno materijalnoj i duhovnoj kulturi Timočke
zone, do invazije, odnosno do nastanjivanja slovenskih plemena,
južno od Dunava. Ovde ističemo na poseban način, bremenito poglavlje III,
1., gde se pokušava na osnovu veoma obilne pregledane dokumentacije