Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

I
14 Slavoljub Gacović
numeros — numerus (rum. numdr),
palos – palus (rum. par),
scala – scala (rum. scard),
Sfurca – furca (rum. furcd),
corda — corda (ram. coardd),
porta – porta (rum. poartd), itd."
Pojedine latinske reči koje su ispisane grékim u delima imperatora
Konstantina Porfirogenita sredinom X veka (De administrando imperio, De
thematibus i De caerimoniis), takode ukazuju na gubljenje gramatickih normi
latinskog jezika, pa su na taj način bliZe izgovoru rumunskog jezika, kao
npr:
corte – cohors (rum. curte/curce),
mesa — mensa (ram. masd),
loc — locus (rum. loc),
inger – angelus (ram. inger/inger),
frintza – frondes (rum. frunzd),
tablia – tabula (rum. tabld),
fusaton — fossatum (rum. sat), itd.!š
U delu Alexiada Ane Komnene, spisateljice koja je Zivela u XI veku,
sreéemo takode veći broj latinskih reči ubačenih u njen tekst ispisan na grékom
jeziku:
bucina – bucina (ram. bucind/bucind),
porta – porta (rum. poartd),
fossaton – fossatum (rum. sat),
turmae – turma (rum. turmd), itd.
Ana Komnena govori (mart 1091) u svom delu Adlexiada i o jednom
vulgarnom (narodnom) jeziku, bilo da pod tim ona podrazumeva gréki ili latinski
jezik. Naime, Aleksije I Komnen je naredio cezaru Nikiforu Melisenu
da mobiliSe radi borbe s Pečenezima „koliko mu god više ljudi stoji na raspolaganju,
ne od onih ko%i su već bili pridruženi vojsci — jer ¢e ove rasturiti
svuda u gradove Zapada” (...) – već da mobiliše ... nove regrute i među Bugarima
(BovAydpwv) i među onima koji imaju živof nomada (vopdSo
Biov) — ove na narodnom jeziku nazivaju Viasima (BAdxoug toWtOUG 1
xowvi) kakeiv oide SidAextog) .
Latinske reči i tehni¢ki termini u delima ispisanim grčkim jezikom sa
vremenom su zamenjeni odgovarajuéim grékim rečima, kao što je npr. u delu
Tactica, koje je posveéeno imperatoru Mauricius-u, termin povddte -
!” Theophanes, Chronographia I, p. 286, ed. De Boor.
'® Phorphyrogenitus, De caerim., p. 385, ed. Boon; Phorphyrogenitus, De adm. imp., p.
152, ed. Boon.
!? Pod Zapadom se podrazumevaju evropski predeli Vizantije/Romanije.
—) Izvoarele istoriei Romdniei 111, 108-109.
Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone (I-XVI vek) 15
mandata zamenjen terminom T:pooT&Y}GTQ, ELTETOC – impetus terminom
'oroopobi|, oDATiHOG - uitimus terminom čoydov, TPIBOGVY - tribuno
terminom k6pm?1, itd.?'
Latinitet je nestankom romanijske/vizantijske vlasti sa prostora Podunavlja
nestajao iz romanijskih/vizantijskih izvora, a narodni latiski govor je
evoluirao u prarumunski, odakle i dakorumunski dijalekt današnjeg rumunskog
jezika na prostoru severoistone Srbije.
Sve §to je izneto o podunavskom latinitetu, pomaZe u relativnoj i apsolutnoj
hronologiji nastajanja nekih lingvistickih fenomena, a samim tim i odredivanju
vremenskog razdoblja u kojem je mogao nastati rumunski jezik na
prostoru Podunavlja.
VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone
Najpre ¢emo navesti supstratne elemente, zatim elemente koji ujedinjuju
sve romanske jezike, pa one specifi¢ne, inovativne elemente, kao i one
koji ukazuju na latinsko-greki suzivot, elemente slovenske intracije, turske i
druge specifične elemente o ekonomiji, čuvanju stoke i pastirstvu, socijalnoj
organizaciji, elemente iz podrudja intelektualne i duhovne sfere, hri§¢anstva
itd. koji se podjednako koriste medu Rumunima u Rumuniji i Vlasima/Rumunima
Timocke zone.
VI 3. 1. §ta se od leksike iz supstrata sačuvalo u jeziku
Vlaha/Rumuna Timočke zone?
Dolaskom na Balkan, Rimljani su, osim na civilizovane Helene, naisli
na mnoga ilirska i tračka plemena koja su se vremenom romanizovala. Prihvatajući
jezik osvajača, Tračani i Iliri su sačuvali izvestan broj svojih leksema
koje danas bastini rumunski jezik i koje donekle mogu rasvetliti proslost
na prostoru kasnije formirane provincije Mezije.
Taj romanizovani sloj stanovniStva predstavlja u etnickom smislu konstituitivni
elemenat u formiranju rumunskog naroda, koji je, kao i u drugim
oblastima Imperije, na prostoru Balkana sačuvao nekih 80 do 100 leksema
kojima se imenuju specifi¢ne realije u vezi s prirodom, konfiguracijom terena,
vodom, vegetacijom, faunom, stočarstvom i produktima pojedinih profesija.
Identifikovati te supstratne lekseme koje se danas nalaze u rumunskom
jeziku, veoma je težak zadatak za istraZivace u oblasti trakologije, romanistike
i uopšte indoevropeistike, a postupci kojima se one mogu izdvojiti su:
' Zachariae von Lingenthal, Wissenschaft und Recht, Byzantinische Zeizschrift, li
(1894), 446.