Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

178 Slavoljub Gacović
1593-1606. godine u Vlaškoj je zavladala glad, koja je navela veći broj
seljaka da se isele i nastane u turskom Podunavlju... O prilivu rumunskog
življa govore dva dokumenta osmanske centralne vlasti, oba izdata 28. X.
1605. godine a upućena sandžak-begovima i kadijama u Podunavlju, od
Braile do Fethislama... Mnogi janjičari i drugi pripdnici vladareve stajaće
vojske pnvukll su ih (Rumune — S.G.) na svoje ¢ifluke, te je Vlaška ostala
prazna.“ š Dakle, Vlasi Carani na prostoru severoistočne Srbije potvrdeni su
po drugi put krajem XVI i početkom XVII veka, a vlaška, tj. rumunska
antroponimija tzv. Vlaha Carana potvrđena je u popisu Krajine i Ključa
1741. godine, tj. polovinom XVIII veka, pa neosnovana teorija o tek
doseljenim Rumunima 1815-39. godine iz Male Vlaške na prostoru
severoistočne Srbije nije ničim potvrđena u istorijskim izvorima, a tačno je
da su se Rumuni poslednji put doselili na prostor severoistočne Srbije krajem
Čaušeskove vladavine i nakon njenog pada, što ne znači da su se svi Rumuni
istočne Srbije doselili tek u vreme Čaušeskove vladavine.
Drugu kategoriju Vlaha na prostoru severoistočne Srbije, po mišljenju
B. Hrabaka, „čine Vlasi ,Grei’, doseljeni svakako iz Tesalije, koji govore
dosta različito od ,Carana’, pa se jedva razumeju“. Vlasi, tzv. „Grci“ se često
pominju i kao „Heleni“ u dolini Morave i Mlave, ” ali to, da se „jedva
razumeju“, na navedenim prostorima nemamo izvornih podataka, niti je u
literaturi o tome pisano.
Treću kategoriju Vlaha „predstavljaju Vlasi ,Ugri’, došli ne samo iz
Transflvanue (Erdelja) nego i 1z ostallh ugarskih krajeva“, a zatim nastavlja:
„pa svakako i Vlasi Sreml]am %0 podrazumevajuéi ih verovatno kao &etvrtu
kategoriju. Na kraju se B. Hrabak pita: ,,Ako je tako u severoistočnoj Srbiji,
zašto bi se u severozapadnoj Srbiji Vlasi morali doseliti tek u drugoj
polovini XV veka, i to poglavito iz SandZaka i sa Drine? Doseljenih Viaha
prema turskim defterima za drugu polovinu XV veka bilo je u Srbiji oko
12.000%, pa se u vezi sa tim pita: ,,Odakle da se toliki svet naseli u kratkom
vremenu?®, i to samo iz juzne Hercegovine, tj. iz nahije Donjih Vlaha, oko
Stoca, Ljubinja i Ljubomira, iz Drobnjaka, sa Morače (Kri¢ci) i durmitorskih
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-XVI vek) 179
predela kao što misli B. Purdev. ! Poziciju B. Purdeva je tesko braniti, paje
otuda i D. Bos;amc uvela u diskusiju i pitanje Vlaha kao krajiskih vojnika u
Desputovnm
IX 1. Lična imena Branievskog subašiluka 1467. godine
Nas ovde viSe zanima kakva je antroponimija u istom periodu na
prostoru Brani¢evskog subašiluka i Vidinskog sandZaka, odnosno u
Timockoj zoni. U Branievskom defteru iz 1467. godine zabeleZeno je
nekoliko sela u kojima se izri¢ito kaže da Zive Vlasi i u kojima su poimence
zabeleZeni.
To je, kako piše u defteru, selo Neligovinje, u nahiji Resava, koje je
bilo ,nastanjeno Vlasima koji Zive u katunu”. Nakon zabeleZenog sela u
defteru je zabelezen Zakon za Plahe (jus valachicum), koji bi mogao biti isto
što i Adet-i eflaki, tj. viaski obicaj, census Valachorum ili vigesima ovium, o
čemu ¢emo nesto više reći kada budemo govorili o vlaskim zakonima, da bi
u nastavku bio zabelezen primic¢ur Ivanis, viah, a zatim ostala 13 imena koja
smo, radi boljeg uvida, svrstali u grupu romansko-viaskih (Kulmag,
Marinko, Murgas, Oliver = 4, odnosno 10,8%), srpsko-viaskih (Brajan,
Rades, Radi¢, Rahoje, Rajkat, Raznat, Tajsil, Velejovanis = 8, odnosno
21,6%), kalendarskih (Dimitrij, Pordi, Grgur, Ivanis, Ivko (< Ivan), Jovan 2,
Lukac, Mayko, Nikola, Pavli, S‘epko =13, odnosno 35,1%) i srpskih imena
(Brajko 2, Novak, Radohna 2, Radoš, Radovac, Radovan, Viajko, Vicerin,
Vikasin, Vukmir = 12, odnosno 32,4%).
Kako je zapisano u defteru, bilo je i onih Vlaha koji su nedavno
nastanjeni u selima Neresnica, Cerovo, Sevica, BoZane, Kruševica, u nahiji
Zvižd, zatim u selima Krivac, Jašikovica, Radulovac, Novac, Kušljevo i
Novac drugi u nahiji Ždrelo.
Sa već navedenim Vlasima iz sela Neligovinja u navedenim selima
zabeležen je 221 anu-opomm od kojih izdvajamo 13 (5, 88%) romanskovlaških
imena: Bacy, Dancul, Drman primiéur, Kulmag
Bucuresti, 1944, 314-315, 317-319; R. Agatonovié, Odnosaji izmedju Srbije Bulgarske od XII
do XV veka, Istorijska Rasprava, Beograd, 1894.
"% D. Bojanić-Lukač, Zajecar i Crna Reka u vreme turske viadavine (XV-XVIII vek),
GEM, 42, Beograd, 1978, 70.
7 S. Gacovi¢, Putevi istine : Polemika o vrednosti jednog naucnog rada, Zajear, 1999,
101-109; S. Gacovié, The term of the ethnos Greeks as an identifier of the Viach ethnos in the
Balkans, Macedonian folklore, god. XXX, br. 61, Skapje, 2002, 5-10. Antroponimija Vlaha iz
Tesalije u selima severoistočnc Stbije do danas nije ozbiljnije istrazena. Imena koja se
najčešće sreéu su: Gogd, Maganoatd, lordachi (lordacioaia f.), Anason i dr.
"8 B. Hrabak, Viasi starinci i doseljenici, 39, V, nap. 1, gde navodi sledecu bibliografsku
jedinicu: 1. Mužić, Podrijetlo Hrvata, Zagreb, 1989. (citirano pismo dole potpisanog od 24.
maja 1989).
B. Purdev, O naseljavanju Viaha stocara u sjevernu Srbiju u drugoj polovini XV
vijeka, Godisnjak društva istoričara BiH, XXXV, Sarajevo, 1984, 9-32.
2 D). Bojanié, Radovi ANU BiH, knj. 73, Odeljenje drustvenih nauka, knj. 22, Sarajevo,
1983, 163 i dalje.
Ime Bačuj kao i Bacin nastalo je od rum. baci (izgovor bac) ,pastir, čoban, planinar ,
glavar pastirskog stana u planini”, odatle bacilo u Makedoniji „obor, stan, mesto gde se muze
i pravi sir u planini”, bacija u Srbiji „muženje ovaca; mesto gde to biva”, kao i oblast Bačka.
Reč baci balkanskog je, tratkog, porekla kao i reč stopanin.
Ime Drman < gré. 8pvuév „šuma” i dodatka —an je takode ime Vlaha u Deanskoj
hrisovulji, kao i ime jednog od dvojice velikaša (Drman i Kudelin – takode ime Vlaha u selu
Grmotel na Kosovu) Braniteva XIII veka za koje se drZi da su kumanskoga (?) porekla, a
danas postoji familija alu Drmon u rumunskom selu Gradskovu, opština Zajecar.