Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike VI 5. Morfologija rumunskog jezika VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone
VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene
VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika
VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone
VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike
VI 5. Morfologija rumunskog jezika
VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku
VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno
VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku
VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice
VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara
IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu
IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine
IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine
X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
220 Slavoljub Gacović<br />
Grafija Setléte (nom. pl. sa -ae > vlat. -¢) u slovenskom izgovoru<br />
zakonomerno daje *Seloté (sa južnoslovenskim uprošćenjem # > / i<br />
interpretacijom završetka -e kao slov. nastavka lok. sing. -č), odakle je u<br />
rumunskom izgovoru, promenom s > z (upor. Slap > Zlapia, Zlap, *Slatina ><br />
Zlatina itd.)!! i o > oa (upor. lat. ro<strong>do</strong> > roađe „nagriza“ itd.),!!! <strong>do</strong>šlo <strong>do</strong><br />
oblika Zlodt, a omekšavanjem fonema ¢ > ¢, odnosno ¢ (upor. lat. pontis ><br />
rum. punéije „most“)!!! u rumunskom izgovoru s prot. I- (upor. I-psoder, I-<br />
sfrlig itd)! zabeležena je grafija Izl(o)ace. Grafija Zl(o)ade je nastala<br />
jednačenjem krajnjeg bezvučnog suglasnika u zvučni suglasnik d!!” koji,<br />
omekšavanjem u rumunskom izgovoru prelazi u 4. Obe grafije navedenog<br />
ojkonima, u turskim popisnim defterima XV i <strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>a, zabeležene su u<br />
izgovoru zlotskih <strong>Rumuna</strong>, a uspostavom srpske administrativne vlasti<br />
zabeležen je oblik Zlot, koji se i danas nalazi u upotrebi.<br />
Naime, poznato je da se u predelu Zlota u antici organizovano vadila<br />
ruda bakra, zlata, srebra i gvozda," a od vajkada se na Zlotskoj reci<br />
ispiralo zlato, koje se, svakako u manjoj meri, ispire i danas.'” Naime,<br />
poznato je da su Liđani na reci IaktwAdc, koja je sobom nosila zlatni<br />
pesak, poštovali boga Paktola,"' pa verujemo da su i Tračani, odnosno<br />
ustima zakonomerno daje *Sb/oič (sa južnoslovenskim uprošćenjem #/ > / i interpretacijom<br />
završetka -e kao slov. nastavka lokativa jednine. -č). <strong>Od</strong>atle izveden nominativ **Sblofb ><br />
*Slot mogao je dati Z/of u<br />
vlaškom izgovoru, up. takvo ozvučenje kod slovenskog toponima<br />
Slap > Zlapia, Zlap (1. lordan, Toponimia romineascč, Bucuresti, 1963, 58), možda i oronim<br />
Zlatina zapadno od Negotina (po topogr. karti sekc. Negotin 3) od *Slatina (?). Zlotski Vlasi<br />
tumače toponim Zlor time što je navodno jedan od prvih <strong>do</strong>seljenika kupio njivu za zo/ofu (M.<br />
. Milićević, Kneževina Srbija, Beograd, 1876, 11, 922-3): taj naziv za monetu u rumunskom<br />
glasi, prema poljskom izgovoru i zlor; to može biti sekundarno umetanje guturala u grupu s/-<br />
> zl-, up. 2l > *žgl- u juznosl. žlčbs – rum. jghiab (P. Skok, Erimologijski rječnik <strong>III</strong> 683), ali<br />
i refleks prvobitnog -k- u Siculofae; u tom slučaju, valjalo bi Prokopijev oblik toponima<br />
popraviti u *}čxAotec. Za antičko rudarstvo u predelu Zlota up. Sl. Dušanić, Organizacija<br />
rimskog rudarstva u Noriku, Panoniji, Dalmaciji i Gornjoj Meziji, Istorijski glasnik 1-2<br />
(1980), 33 (bakar, zlato, srebro, gvožđe); i M. Đ. Milićvić, Kneževina Srbija I, 877 beleži, da<br />
tu ima gvozdene rude, a na str. 880. i da se na brdu Mikulji više sela Zlota nalaze razvaline<br />
starog gradića — koji bi mogao biti kod Prokopija upisani Justinijanov kastel.<br />
"% Jordan, Toponimia romineascd, Bucuresti, 1963, 58 (= L. lordan, Toponimia).<br />
"0 M. Divkovié, Latinsko-hrvatski rjecnik, 932 (ro<strong>do</strong>).<br />
""" Ibid, 808 (pons).<br />
172 1t Bosunu-Jlyxau, Budun, 204.<br />
" Pravopis srpskohrvatskog knjizevnog jezika sa pravopisnim recnikom, Novi Sad —<br />
Zagreb, 1960, 62 (= Pravopis).<br />
' S1. Dusani¢, Organizacija rimskog rudarstva u Noriku, Panoniji, Dalmaciji i Gornjoj<br />
Meziji, Istorijski glasnik 1-2 (1980), 33.<br />
' Na Zlotskoj reci i reci Pek se i danas zlato ispire ovčijom kozom gde se u vuni<br />
zadrzava čak i zlatna praSina.<br />
176 M. Divkovié, Rjecnik, 745.<br />
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-<strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>) 221<br />
Tribali, na Zlotskoj reci''” postovali boga ZaAdnvoic.'' Dolaskom<br />
rimskih osvajada na mnogim tračkim, odnosno tribalskim,"” nastambama<br />
podizu se kasteli koji su bili organizovani u sistem odbrane limesa. Tako je<br />
kontinuitet života nastavljen, kao §to je M. Mirkovi¢ <strong>do</strong>kazala'® za neke<br />
druge nastambe, i u kastelu ZétAoteg koji je Justinijan obnovio verovatno<br />
povise danainjeg sela Zlota,"®' koliko za potrebe odbrane limesa od<br />
prodiranja Avara, Slovena i drugih varvarskih plemena, toliko za potrebe što<br />
sigurnijeg eksploatisanja plemenitih metala sa ovoga područja.<br />
U grupu latinskih osnova u nazivima kastela ubrajamo I'ovpBikov od<br />
lat. curvus „krivina”!”. danas lokalitet Kurvin-grad na 11 km jugoistoéno<br />
177 Vrhovno tratko bozanstvo koje se poštovalo na rekama, pored izvora i močvamih<br />
mesta je Zeus Allai. Vidi: V1. 1. Georgiev, Die trakischen Gotternamen : Ein Beitrag zur<br />
Reli?ion der Thraker, Balkansko ezikoznanie X<strong>VII</strong>I 1, 20.<br />
1% Nije iskljutena mogućnost da ojkonim Izlače/Zlađe potiče od tratkog boZanskog<br />
epiteta grékih bogova Asklepija, Asklepija i Artemide, Asklepija i Higije, i Silvana, koji je<br />
zabelezen na votivnim spomenicima u više grafija: ZaAdnvo, ZaAdnvoig, ZoAdnvoig<br />
(Etnik od imena mesta *SoAd ili od trač. oaA<strong>do</strong>, coAdnv „pozlatiti” < ie. *g*olt-ano),<br />
ZaA<strong>do</strong>keAnve (Etnik od ZaA<strong>do</strong>-keAn „zlatni-izvor"), ZaA<strong>do</strong>ovioonvo, ZeA<strong>do</strong>uionvo,<br />
SaA<strong>do</strong>oonve, Saitopuon/vw, /ž}o/AqToDooonvo, Bai<strong>do</strong>Puanvo, ZoA<strong>do</strong>poosnve (Etnik<br />
od imena mesta /imena reke, imena izvora/ ZeAt/So-ovo/o/n- ,zlatna-voda”),<br />
(Sal)daecapute(no) i Saltecapu(teno) (Etnik od delimi¢no latiniziranog iniena mesta /ime<br />
izvora/ *Salt/dlale — saput ,zlami-izyor”). Grafija navedenog tratkog bozanskog epiteta s<br />
osnovom Salte- (SeAto-) metatezom likvida (Salte- > Slate) i promenom s > z (upor. Slap ><br />
Zlapija, Zlap), te omekšavanjem 7 > ¢, odnosno č (upor. lat. mortis > rum. molalrce, s. Halovo<br />
itd.) pod uticajem rumunskog izgovora, s prot. I- (upor. I-stopanje, I-sfilig itd.) dale su, u<br />
obelodanjenim turskim popisnim defterima iz 1455. i 1560., oblik IZLACE, <strong>do</strong>k su grafije s<br />
osnovom Saldae, ZaA6n- (ZoAdn-, ZaA<strong>do</strong>-) metatezom likvida i promenorm s > z te<br />
omek3avanjem d > d (upor. lat. delus > rum. deal „br<strong>do</strong>”) pod uticajem rumunskog izgovora<br />
dale, u turskom popisnom defteru iz 1466., oblik ZLADE. Verovatno tek nakon <strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>a,<br />
pod uticajem slovenskog <strong>stanovnistva</strong>, u grafijama (I)ZLAČE i ZLABE <strong>do</strong>lazi <strong>do</strong> promene<br />
fonema a > o (upor. castellum > Kostol itd.), a uspostavom srpske administrativne vlasti,<br />
nakon oslobodenja ovih krajeva od Turaka, u prvim popisima zabelezen je<br />
oblik Zlot (kod<br />
<strong>Rumuna</strong> istoéne Srbije čuje se izgovor Zlodr) koji se i danas nalazi u opticaju (S. Gacovié,<br />
Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandzaka XV i <strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>a, Zajetar,<br />
1993, 22-23).<br />
!'? F. papazoglu, Srednjobalkanska plemena, 11-69.<br />
!% M. Mirkovié, Rimski gra<strong>do</strong>vi, 37, 50, 55, 75 i 79. gde „Imena Laderata, Cuppae,<br />
Pincum, Taliata, Egeta i sl. nerimskog porekla, pokazuju da su naselja postojala i pre <strong>do</strong>laska<br />
Rimljana.”<br />
!% M, . Milicvié, Knezevina Srbija 11, 880 (= M. Đ. Mili¢vié, KneZevina): „Baute cena<br />
3nora, ...3anamHO 01 3ajevapa, Ha jEAHOM KaMCHOM BHCY, HMajy pa3BalMHE OJL CTapor<br />
rpanuha koju ce 3oBe*'ceockH Kpm”. Ha 6pay MukyJbH, suwe 3nora, ctapu je rpan...”. Jedan<br />
od ova dva, navedena, lokaliteta bi mogao biti Justinijanov kastel koji je zabelezio Prokopije<br />
u svom De aedificiis.<br />
182 S, Gacovié, Razgranicenje naisopoliske (niske) i akviske (prahovske) regije s<br />
ubikacijom gra<strong>do</strong>va iz VI <strong>vek</strong>a, Zaječar, 1997, 29-30, 32, 35-39, 39-42, 42-43 (= S. Gacovi¢,<br />
Razgranicenje).
Change language