Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike VI 5. Morfologija rumunskog jezika VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone
VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene
VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika
VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone
VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike
VI 5. Morfologija rumunskog jezika
VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku
VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno
VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku
VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice
VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara
IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu
IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine
IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine
X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
276 Slavoljub Gacović<br />
borbi s varvarima, uspostavljena je posebna komanda, na čijem čelu se<br />
nalazi magister militum per Illyricum sa jednom legio palatina, osam<br />
„pokretnih” legio comitatensis, devet legio pseu<strong>do</strong>comitatensis, šest odreda<br />
zvanih auxilia palatina i dva posebna konjička odreda vexillatio<br />
comitatensis, čime je bila ostvarena upadljivo veća koncentracija vojnih<br />
snaga, nego u ostalim regionima Rimske Imperije. Ako tome pri<strong>do</strong>damo<br />
veliki broj utvrđenja, koja su verovatno u ovo vreme iznova podignuta na<br />
dunavskom limesu, a koja je Justinijan obnavljao krajem prve polovine VI<br />
<strong>vek</strong>a, stiče se utisak da su provincije Moesia Prima i Dacia Ripensis bile<br />
gusto naseljene s <strong>do</strong>vedenim rimskim i autohtonim romanizovanim<br />
stanovništvom, koje je u kontaktu s populacijom gotskih federata, koji su i<br />
sami bili u fazi romanizacije krajem IV <strong>vek</strong>a, dalo jednu specijalnu<br />
zajednicu u kojoj su tekovine rimske civilizacije izmešane sa elementima<br />
kulture Černjahov — Sintana de Mureš na današnjem prostoru timočke zone.<br />
Pored odbrane limesa od varvara, jedan od prvih zadataka legija i<br />
pomoćnih odreda u Moesia Superior, a kasnije u Moesia Prima i Dacia<br />
Ripensis, bio je izgradnja magistralnih i lokalnih puteva (viae vicinales),<br />
vojnih logora i naselja. Na magistralnim putevima (via milifaris, via publica,<br />
agger publicus ili strata) nastao je i razvijao se veći broj usputnih stanica i<br />
naselja (mensiones, stationes) između većih gra<strong>do</strong>va i na mestima koja su<br />
obezbeđivala pravovremeno prihvatanje putnika.<br />
Imena ovih stanica delom objašnjavaju njihovu namenu, tako su<br />
mansiones služile za okrepljenje putnika, stationes za prihvatanje i smeštaj,<br />
mutatio za zamenu konjske zaprege ili kola, kao npr. mutatio ad Sextum,<br />
mutatio ad Nonum, mutatio ad Octavum, mutatio Tricornia, mutatio Vingeio<br />
i slično, castella ili praesidia su, kao npr. Praesidium Pompei i Praesidium<br />
Dasmini, sa vojnim teritorijalnim posadama čuvali putnike, trgovce i ostale<br />
<strong>do</strong>bronamernike od mnogih otpadnika, a pojedinačne kule stražare (turres)<br />
su, kao što je npr. Turres (Turibas) kod današnjeg Pirota, služile za <strong>do</strong>javu<br />
kretanja raznih razbojničkih bandi. Ove stanice na putevima takođe ukazuju<br />
na svakovrsnu komunikaciju <strong>do</strong>morodaca s rimskim stanovništvom, što je<br />
svakako <strong>do</strong>prinelo sveopštoj romanizaciji i lainizaciji provincije.<br />
Pored navedenih usputnih stanica, postojali su i drugi objekti koji su<br />
služili putnicima, kao što su štale i magacini za trgovce. Sa vremenom su se,<br />
oko ovih stanica, razvila mala naselja, ponegde i latifundije, a s njima su<br />
nikli i drugi objekti koji su služili kako putnicima tako i stalno naseljenim<br />
meštanima, kao što su bunari (ad putea, DpUoic), na šta ukazuje mutatio<br />
Urisio kod Bergule, javna kupatila (thermae), gostionice (tabernae),<br />
odmorišta za vojna i drZavna lica na službenim putovanjima (praetoria) ili<br />
zanatske radionice (fabrica, officina), zatim akvedukti i objekti s<br />
prostorijama za smestaj i preradu poljoprivrednih proizvoda (villa rustica<br />
Sfructuaria), kao i za stanovanje s luksuznim podnim mozaicima i fresko<br />
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-<strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>) 277<br />
slikarstvom na zi<strong>do</strong>vima i skulpturama (villa rustica habitatoria). Naročito<br />
vidan napredak je bio kod onih naselja gde su prirodni resursi bili izda3ni, pa<br />
se, recimo, razvijaju banje (balneum), gde ima toplih izvora i, rudnici<br />
(metallum), gde su se iskori§tavala rudna bogatstva. Sve je to <strong>do</strong>prinelo<br />
boljem razvoju priviede kako na glavnim putnim pravcima tako i na<br />
sporednim. Mestani ovih naselja bili su u kontaktu s mestanima obliznjih<br />
<strong>do</strong>morodackih naselja zbog obostrane koristi u razmeni <strong>do</strong>bara i tako<br />
<strong>do</strong>prineli opštoj romanizaciji i latinizaciji provincije Moesia Superior,<br />
odnosno Moesia Prima i Dacia Ripensis u vreme kasne antike.<br />
Kod arheoloski <strong>do</strong>bro istraZenih anti¢kih naselja na Balkanskom<br />
poluostrvu uočeno je da se rimski vojni logori obično podizu u blizini<br />
<strong>do</strong>morodagkih sela (vicus), a oko vojnih logora, tj. utvrdenja, nastaju civilna<br />
naselja, medu kojima neka <strong>do</strong>bijaju status municipija i kolonija, što je<br />
razumljivo, ako se ima u vidu da je snabdevanje logora hranom, vo<strong>do</strong>m i<br />
drugim potrebama bilo organizovano najpre iz neposredne okoline. MoZe se,<br />
manje-viSe, re¢i da su svi gra<strong>do</strong>vi s <strong>do</strong>morodackim imenima (tračkim,<br />
ilirskim, keltskim) nastali pored, ili na mestu, bivših <strong>do</strong>morodackih naselja,<br />
§to svakako još jednom ukazuje na sveopštu romanizaciju <strong>do</strong>morodatkog<br />
<strong>stanovnistva</strong>.<br />
Sveopšta romanizacija i latinizacija antičkog i kasnoantitkog<br />
stanovništva nastupa i razvojem privrednih delatnosti. Po otpuštanju iz<br />
vojske veterani legija su u II i <strong>III</strong> yeku <strong>do</strong>bijali znatne količine novca koje su<br />
ulagali u poljoprivredu, na šta posebno ukazuju posvete poljoprivrednim<br />
božanstvima u Singidunumu, Raciariji, Trikornijumu itd, u trgovinu, u<br />
mestima gde su se naseljavali, na šta posredno ukazuju carski ukazi iz V<br />
<strong>vek</strong>a, koji znaju za njihove preduzete aktivnosti u trgovačkim poslovima ili<br />
zanatstvu preko oslobođenika. Da su neki od veterana bili <strong>do</strong>brostojeći, vidi<br />
se po tome što su imali robove, kupljene ili odgajane u sopstvenoj kući i<br />
oslobodenike, po ulaganjima u izvođenju javnih ra<strong>do</strong>va, npr. u<br />
Viminacijumu, Singidunumu, Ratiariji i drugde, a i po velikom broju<br />
spomenika, na kojima se navode naslednici (hedes).<br />
„Romanizovano gradsko stanovništvo tokom gonjenja, znatnim<br />
brojem mučenika pokazuje svoju privrženost hrišćanstvu” i u Dačkoj<br />
dijecezi, odnosno u Moesia Prima, Dacia Ripensis i Dacia Mediterranea,<br />
gde su veći gra<strong>do</strong>vi imali svoje episkopije, a seosko stanovništvo tek nakon<br />
Milanskog edikta (313) tokom IV <strong>vek</strong>a počinje masovnije primati<br />
hrišćanstvo. Kao <strong>do</strong>kaz da je stanovništvo prefekture Ilirik bilo romansko,<br />
može biti i to da je na ovom prostoru služilo latinsko sveštenstvo nakon<br />
formiranja Tesaloničkog vikarijata krajem IV i početkom V <strong>vek</strong>a, koje je<br />
bilo pod okriljem Rimske kurije sve <strong>do</strong> sredine <strong>VII</strong>I <strong>vek</strong>a. Hrišćanstvo se<br />
jezikom Latina prenosilo i neposrednim kontaktom, kada kršteni muž<br />
pripoveda o blagoj vesti spasenja u Hristu svojoj još nekrštenoj ženi, rob
Change language