Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike VI 5. Morfologija rumunskog jezika VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone
VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene
VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika
VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone
VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike
VI 5. Morfologija rumunskog jezika
VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku
VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno
VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku
VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice
VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara
IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu
IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine
IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine
X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
10 Slavoljub Gacović<br />
vreme norma jedinstvenog latiniteta počela da nestaje.7 Ipak, Istoéna Romanija<br />
(= Vizantija) nastavlja Rimsku imperiju tako što joj je sluzbeni jezik komunikacije<br />
latinski, odrzavajuéi vezu sa svim provincijama, čak i sa onima<br />
koje je napustila rimska admlmstracua, <strong>do</strong>k u zapadnom delu Impen_]e nijedan<br />
drugi jezik civilizacije nije uspeo da zameni latinski pre IX <strong>vek</strong>a,” naprotiv,<br />
latinski ne samo da je ostao jezik zapadne crkve, nego i najnovijih autoriteta<br />
germanske politike.<br />
Ipak, nestajanje jedinstva latinskog jezika, koje je odredilo romansku<br />
podelu, ne moZe biti datirano pre, već samo nakon VI <strong>vek</strong>a. Do tada ne postoje<br />
dijalekatske inovacije, zato što je delovanje norme vodilo <strong>do</strong> njihovog<br />
gadenja. Medutim, i nakon VI, pa sve <strong>do</strong> <strong>VII</strong>I <strong>vek</strong>a, dijalekatske razlike nisu<br />
mogle biti velike, posebno izmedu starih regija, one ne prekoračuju, kako izgleda,<br />
one razlike koje danas nalazimo npr. izmedu banatskog govora tzv.<br />
Ungureana i muntenskog govora tzv. Carana istočne Srbije. Navešćemo ovde<br />
Lofstedt-a, koji svoje misljenje o latinsko-romanskoj granici izrazava sledeéim<br />
rečima: „(...) završetak Sestoga <strong>vek</strong>a oznacava jednu od velikih pre-<br />
7 Fischer, Latina dundreand, 52. Nesto drugagije misljenje iznosi o ovom problemu B. E.<br />
Vi<strong>do</strong>s, Manuale di linguistica romanza, Firenze, 1959, 278 (= Vi<strong>do</strong>s, Manuale), koji fazu vulgarnog<br />
latiniteta stavlja u period izmedu 476. godine i IX <strong>vek</strong>a.<br />
8 Tek su 534. godine prestali izbori konzula u Rimu, koji su počeli još od početka Republike.<br />
? Karolinska renesansa značila je u izvesnoj meri povratak na čisti latinski jezik, pa je taj<br />
restaurirani latinski jezik uvela i Crkva. Posledice nisu mogle izostati. Ako je prethodni „notarski”<br />
latinski narod još nekako razumevao, obnovljeni klasi¢ni latinski narodne mase gotovo<br />
uopšte više nisu razumevale, pa 813. godine koncil u Turu (= Tours u Francuskoj) <strong>do</strong>nosi odluku:<br />
Visum est unanimitati nostrae ut quilibet episcopus habeat omelias continentes necessarias<br />
ammonitiones, quibus subiecti erudiantur ... Et ut easdem omelias quisque aperte transferre<br />
studeat in rusticam Romanam linguam aut Thiotiscam, quo facilius cuncti possint inteligere<br />
quae dicuntur (Citirano po: Vi<strong>do</strong>s, Manuale, 269), odnosno, da se s latinskoga treba<br />
prevoditi na ,rustica romana lingua” zato da bi narod mogao lakše razumeti šta se govori, i<br />
time je bilo sluzbeno priznato da postoji ,,seoski” jezik, što ga narod jedino govori i zaista razume.<br />
Nece pro¢i mnogo od koncila u Turu i pojavice se tzv. Strazburške zakletve (franc. Serments<br />
de Strasbourg). Naime, da bi okonéali medusobne rasprave sa svojim bratom Lotarom<br />
(Luther), Karlo Celavi i Luj Germanski, sinovi Luja PoboZnog, a unuci Karla Velikog, sastali<br />
su se u blizini Strazbura 14. februara 842. godine i sklopili ugovor o imnom pomaganiju,<br />
pri čemu su se zakleli da će postovati zadanu reč. Da bi ih njihovi vojnici razumeli, Luj Germanski<br />
je izgovorio zakletvu na romanskom (lingua romana), a Karlo na germanskom jeziku<br />
(lingua teudisca). Takode su, ali svako na svom jeziku, položili zakletvu i njihovi vojnici, tj.<br />
Lujevi vojnici na germanskom, a Karlovi na romanskom. Dakle, odluku koncila iz Tura možemo<br />
smatrati „službenim” početkom romanskih jezika, tj. „rodnim listom” pojedinih rusticae<br />
romanae linguae. Tekstove ovih zakletvi hronicar Nithard (790-843) uneo je u svoju Istoriju<br />
o sinovima Luja Poboznog (Historia)rum libri tres). Godinu dana kasnije, tzv. Verdenskim<br />
sporazumom (843), podeljeno je carstvo Karla Velikog na tri drave.<br />
1<br />
T At e SRS AN<br />
Romanizacija i romansko stanovnitvo Timocke zone (I-<strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>) 11<br />
s<br />
lommca u istoriji”, jer „kasnolatinski” (/ate latin)'"® traje otprilike <strong>do</strong> 600. godine.""<br />
Komentarisuéi misljenje Norberga, koji na temelju merovinskih <strong>do</strong>kumenata<br />
iznosi miSljenje da se <strong>do</strong> 600. godine moZe govoriti o latinskom, a<br />
od 800. godine dalje o romanskom, Lofstedt kaZe da ,,za period izmedu tih<br />
granica mogu posluZiti oba naziva, pod uslovom da imamo na pameti da nikakva<br />
vr‘ezmenska granica ne deli govorni latinski od najranijeg <strong>romanskog</strong><br />
Jedan <strong>do</strong>kument koji po većem broju istraživača potiče iz IV <strong>vek</strong>a, a po<br />
manjem broju iz <strong>VII</strong> <strong>vek</strong>a, jeste tzv. Appendix Probi, koji se nalazi na kraju<br />
jednog manuskripta jedne rasprave o gramatici, koju je izgleda napisao izvesni<br />
Probus, i koja predstavlja jednu vrstu ortoepskog i ortografskog priručnika<br />
sa 227 reči bez ikakvog reda, u kojem se najpre daju ispravni oblici latinskih<br />
reči, a potom kude pogrešni. Na taj način njegov autor, ustvari, potvrđuje<br />
kako se u narodu <strong>do</strong>ista govorilo. Navešću nekoliko primera pogrešnih oblika<br />
koji su se održali u svim ili u skoro svim romanskim jezicima, a rumunske<br />
oblike navodim u zagradi:<br />
uetulus non ueclus (rum. vechi),<br />
tristis non tristus (rum. trisf),<br />
auris non oricla (rum. ureche),<br />
palumbes non palumbus (rum. porumb),<br />
oculus non oclus (rum. ochi),<br />
socrus non socra (rum. soeru),<br />
uiridis non uirdis (rum. verde)."”<br />
Evo i nekoliko fragmenata iz dela nazvanog Re¢i iz Rajhenaua (Reichenau),<br />
koje je bilo redigovano u <strong>VII</strong>I <strong>vek</strong>u i smatra se uglavnom kao izvor<br />
za latinski jezik Galije. Medutim, mnoge inovacije potvrdene u Recniku iz<br />
Rajhenaua nalazimo u velikom broju i u latinskom sa prostora podunavskog<br />
latiniteta, da ne govorimo o primerima u kojima rumunski jezik ima jedan<br />
poseban poloZaj u odnosu na francuski i u kojem je rumunski jezik, a ne<br />
francuski, onaj koji bastini inovacije posve<strong>do</strong>čene u Reéniku iz Rajhenaua.<br />
Ovde iznosim nekoliko primera, tako što navodim latinsku reč razjasnjenu<br />
drugom, a potom odgovarajuéu rumunsku i francusku:<br />
femur : coxa (rum. coapsd, fran. cuisse),<br />
!? Kasnolatinski se naziva još i Spittein, latin tardif, latino tar<strong>do</strong>, latino notarile, das latin,<br />
basso latino, latin arromanza<strong>do</strong>, latinum circa romangum, latino ,,circa romangum” i rustica<br />
romana ligua.<br />
! E. Lofstedt, Late Latin, Oslo, 1959, 9,11 (= Lofstedt, Late Latin): (...) the end of the<br />
sixth century marks one of the great watersheds in history.<br />
? Lofstedt, Late Latin, 2: „For the i intervening period either name will serve, provided that<br />
we bear in mind the fact that no firm frontier in time separates spoken Latin from the earliest<br />
Romance idiom.*<br />
'3 Lofstedt, Late Latin, 55; W. Meyer-Liibke, Romanisches etymologisches Werterbuch,<br />
Heidelberg, 1935%, 8133.
Change language