Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

54 Slavoljub Gacović
povraćati“ (dr. vdrsa, ar. versu, virsare, it. versare, prov., šp. versar) < lat.
versare; ) stricura vb. tranz., refl. „(pro)cediti, iscediti, filtrirati (dr.
strecura) < lat. *extracolare (extra + colare /colum/); stoarče vb. tranz.
„iscediti, stegnuti“ (dr. stoarce) < lat, extorquere (ex + torquere); corasti
s.f. „kulastra, prvo mleko posle porođaja“ (dr. coras/đ, corast/r/, ar., mgl.
culastrd) < lat. *colastra (= colostra); cjag s.n. „sirište“ (dr. cheag) < lat.
vulg. *clagum < *caglum (= coag/u/lum); cas s.n. „kaš, (sladak) sir“ (dr.,
mgl., ir. cas) < lat. caseus; zir s.n. „surutka“ (dr. zer) < lat. serum; unge vb.
tranz., refl. „(na)mazati“ (dr. unge, mgl. ung) < lat. uber, -erem „vime, sisa
(životinjska)“; unt s.n. ,maslac, buter (dr., mgl., ir. unf) < lat. unctum;
tunde vb. tranz. „(o)šišati“ (dr. funde, ar. tundu, tundire, mgl. tund, tundiri,
st. it. tondere) < lat. tondere (= tondére);”*" ingina vb. tranz. ,podrazavati,
imitirati“ (dr. ingina, ar., mgl. angan, anganare) < lat. *ingannare, itd.
Leksicka grada u vezi s lovom je malobrojna: vinat s.n. „(u)lov“ (dr.
vinat) < lat. venatus, -us (< venor); vinitori s.m. „lovac“ (dr. vindtor, ar.
avinator) < lat. venaticus;"* lat s.n. „omča“ (dr., mgl. laf) < lat. vulg.
*laceus (< laqueus); pjedecd s.f. ,prepreka, zapreka“ (dr. piedicd, mgl.
peadicd) < lat. pedica (< pes, pedis); impedeca vb. tranz., refl. ,,spotaknuti
(se), saplesti (se)“ (dr. impiedica) < lat. impedicare, itd.
Zanati. Nazivi razlicitih zanata su u veéini slučajeva izvedeni oblici,
pocevsi od naziva sirovina ili od naziva gotovog proizvoda pomoéu sufiksa
poimeni¢enog prideva muskog roda -arius: lemnari s.m. „drvodelja“ (dr.
lemnar, ar., mgl. limnar) < lat. lignarius (< lignum); dogari s.m. „bačvar“
(dr. dogar) < lat. dogarius (< doga); roati s.f. „točak“ (dr. roatd) < lat. rota;
rotari s.m. „kolar“ (dr. rotar) < rotarius (< rota); sicuri s.f. „sekira“ (dr.
secure) < lat. securis, -em (< seco); sarš s.f. „šaran“ (dr. sard, alb. sharré) <
serra; maj s.m. „malj, drveni čekić“ (dr. mai) < lat. malleus; fereca vb.
tranz. „obložiti (gvozdem)“ (dr. fereca) < lat. fabricare; fjerari s.m.
„gvožđar“ (dr. fierar) < lat. ferrarius;®®’ cžldžrari s.m. „bakračar“ (dr.
calddrar) < lat. calidarius; sul s.n. „valjak, svitak (papira)* (dr., ar., mgl.
suld) < lat. (in)sub(u)lum (< subula); ascuti vb. tranz. refl. „(iz)oštriti (se),
naostriti (se); (za)giljiti, zarezati; (iz)brusiti (dr. ascufi) < lat. *ascutiare (<
25 Mihdescu, Lg. Lat., p. 276; CADE, p. 1403; DER, p. 885; SDE, p. 81-82; DDA, p.
1261-1262.
? Mihdescu, Lg. Lat., p. 232; CADE, . 1334; DER, p: 866; SDE, p. 439; DLR, XI, 3, p.
712:713; DDA, p. 1203; Capidan, Megl., I11, p. 303.
255 Mihšescu, Lg. Lat., p. 27; DELR, 861; DA, II, 1, p. 682-683; SDE, p. 507; DDA, p.
161; Capidan, Megl, III, p. 18. i
- CADE, p. 1433; DER, p. 895; SDE, p. 80; DDA, p. 244-245.
” DELR, 569, 571; DA, il, 1, p. 86, 98-99; SDE, p. 453, 455; G. Mihaila, Dicfionar al
limbi romđne vechi (sfirgitul sec. al X-lea — inceputul sec. al XIV-lea), Bucuresti, 1974, 99 (=
DLRV); DELROM, p. 77; DDA, p. 541-542, 544; Capidan, Megl., I, p. 125-126.
Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone (I-XV] vek) 55
acutus „naoštren“), odakle potiču istovetne reči u it., fr., šp., port., ili od
*excotire (< cos, cotis „tocilo, brusni kamen“); cufit s.n. „nož“ (dr. cufif) <
lat. cotitus (< *cotire < cos, cotis); olari s.m. „grnčar“ (dr. olar) < lat.
ollarius (< olla); cuptori s.n. „furuna; jul/i/ (mesec), peć“ (dr., ar. cuptor) <
lat. coctorium (< coquo); furni s.m. „furuna“ (ar. furnu) < lat. furnus i
furnari s.m. ,,majstor za zidanje furuna“ (ar. furnar, gr. biz. qoupvćptoc) <
lat. furnarius (< furnus).
Porodica; rodbina; vaspitanje i obrazovanje. Leksicka grada o
porodici, rodbini, vaspitanju i obrazovanju iz latinskog u dakorumunskom
dijalektu bice prikazana sledeé¢im terminima: familija s.f. „porodica“ (dr.
familie) < lat. familia (< famulus); fimeje s.f. „žena“ (dr. /reg./ fimeie) < lat.
famula; mujere s.f. „supruga, žena“ (dr. muiere) < lat. mulier, -erem; tatš
s.m. „otac“ (dr., ar., mgl. fafđ, it., šp., port. fata) < lat. tata; mumi s.f.
„majka, mama“ (dr. mumd) < lat. mamma; mami s.f. „baba, majkina majka“
(dr., ar., mgl. mamd, mumd) < lat. mama, -anis; parinée s.m. ,roditelj, otac*
(dr. pdrinte) < lat. parens, -entem; fiu s.m. „sin“ (dr. fiu) < lat. filius; fici s.f.
„ćerka“ (dr. fle, fiicd) < lat. filia (adj. poss. fie-ta, fie-sa, itd.); fraće s.m.
„brat“ (dr., ar., ir. frate) < lat. frater, -trem; sori s.f. „sestra“ (dr., ar., mgl.
sord, ir. sora) < lat. soror, -oris;’* fiepot s.m. „unuk; sinovac, neéak, brati¢,
sestri¢, bratučed“ (dr. nepot, ar., mgl. nipof) < lat. nepos, -otem; fiepoati s.f.
„unuka, bratanica, sestri¢ina; mecak/inj/a, sinovica“ (dr. nepoatd, ar., mgl.
nipoatd) < lat. pop. nipota; ) unci s.m. „stric, ujak; čika, čiča“ (dr. unchi) <
lat. avunculus; mitusi s.f. „tetka, strina“ (dr. mdtusd) < lat. amita + -ugd;
všr, varš s.m i f. „brat i sestra od strica ili tetke“ (dr. vdr, vard, ar., mgl.
ver) < lat. verus, vera;”®' cumnat s.m. „šurak“ (dr., ar., mgl., ir. cumnat) <
lat. cognatus?® cumnati s.f. „šurakinja“ (dr. cumnatd) < lat. cognata;
socru s.m. „svekat, tast“ (dr., ar., mgl. socru) < lat. socer, socrus; soacri s.f.
„SVvekrva; tadta, punica“ (dr., ar., mgl. soacrd) < lat. socra; cuscru s.m.
„prijatelj“ (dr., ar., mgl. cuscru, ir. cuscri) < lat. consocer, consocrus; cuscri
% DELL, p. 215; DELR, p. 575; DA, II, 1, p. 95-96; DER, p. 324; SDE, p. 454;
Densusianu, ILR, p. 746; Rosetti, ILR, p. 598; DDA, p. 543, 571; Capidan, Megl., III, p. 125.
* CADE, p. 1176-1177; DER, p. 776; SDE, p. 392; DDA, p. 1103; Capidan, Megl., I1l, p.
270; Puscariu, St. istr., 111, p. 197.
20 Mihzescu, Lg. lat., p. 217, 293; DELR, 1225; DER, p. 562; SDE, p. 278; DLRV, p.
128-129; DELROM, p. 155; DDA, p. 896; Capidan, Megl., 111, p. 206.
! CADE, p. 1402; DER, p. 884-885; SDE, p. 81; DDA, p. 1261; Capidan, Megl., III, p.
325,
22 DELL, p. 430; Mihžescu, Lg. lat., p. 292; DELR, 438; DA, I, 2, p. 978; Graur,
Etimologii, p. 81-82; SDE, p. 216; DLRV, p. 93; DELROM, p. 61; DDA, p. 405; Capidan,
Megl., 11L, p. 108; Puscariu, S, istr-, 111, p. 108.