Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

—
128 Slavoljub Gacović
albanska, a po Puškariu nalazi se u rumunskim dijalektima na jugu od
Dunava, tj. u balkanskih Vlaha (upor. kod Rumuna u Pomorvlju, Homolju i
Timočkoj krajini copil „dete“ bez pejorativnog značenja) i navodi ime Vlaha
u nemanjićkoj Srbiji Kopil, po kome se sudi da je reč rumunska.“” S.
Georgijević kaže „znamo da je u dakorumunskom i u naših Rumuna u
istočnoj Srbiji kopil 'dete'... Reč kopile ne bi valjalo odvojiti od brojnih
toponima sa osnovom kopilj- i kobilj: Kopiljak, Kobiljak, Kovilja, Kovilje
kojima su nazvani razni tereni, često oronimi, a čisto stočarskog. značaja...
Uz pomenute toponime valja uključiti i one koje nose naziv kopito sa
značenjem 'poreklo? (upor. Kopito Petroviéa, selo u Crnoj Gori), kopititi se,
koptisati 'razmnožiti se’ (Hercegovina, selo Rastovača), kojima se uopšte
iskazuje razmnožavanje životinja i bilja, a onda i Ljudi.“** U toponime iste
osnove valja ubrajati Kopilica, deo grada Splita (Hrvatska), oronim Kapilija,
atar sela Niševca, opština Svrljig i ojkonim Kopilovce 1466. godine u nahiji
Krivina u Vidinskom sandžaku, kao i prezime Kopilović (1417).“! Svetozar
Georgijević je o ovoj reči izrazio mišljenje da je „romanskog porekla, ali da
je od glagola coepio (coepi, coeptum) „počeo sam“, %2 a P. Skok, V. E. Oreli
Bernštajn - Klepikova iznose da je osnova kopil ilirotračka, koja se očuvala u
originalnom obliku u albanskom glagolu pjell „rađam“ s pref. ko- = snskrt.
ka- „rđavo“, pa prema tome *ko- + *pe/nos „rđavorođeni“, odakle je u doba
vlagko-albanskog nomadstva po katunima u balkanskim planinama
prenesena u ostale balkanske jezike,”® dok je u Etimoloskom recniku
slovenskih jezika (OCCH 11) izneta pretpostavka da je *kopylv / *kopyls
ratarska praslovenska izvedenica od glagola kopati obrazovana od osnove
kop- i nastavka -yl / -yl s prvobitnim značenjem „suvišni izdanak*“® koji
ima paralelu u Elezoviéevom kosovsko-metohijskom primeru kapišjit se
„puštati iz stabljike sitne izdanke, množiti se iz Zila na korenu“ 5 i
“ M. Grkovié, Recnik imena Banjskog, Decanskog i Prizrenskog viastelinstva u XIV
veku, Beograd, 1986, 105.
90 5, Georgijevi¢, Balkanoloske studije 11, 84-85.
91 Miscellanea 2, 1478-81, 153; S. Gacovi¢, Etimologija neslovenskih osnova, 75, nap.
415.
23 Georgijević, Balkanoloske studije 11, 84.
33 p. Skok, Erimologijski rječnik 11, 147-148; B. 3, Open, Bankancxue smusonozuu 2-4
(ioxcHocnas. *bačb, * urda, *kopil-), CnaBaWckoe M GankaHckOe H3biKO3HaHHe, Mocksa,
1983, 213-215; C. B. Bepuwreiin — T. IL Knenwkoma, Bocmounopomaickoe anusWue 6
nekcuko-ceanmuueckoii cpepe sWympu u swe GankaWcKozo a3biko6ozO colO3a (BAC),
Marepuanst K VI MeyHapojHOMy KOHTpeCCy HO H3yueHHIO CTpaH IOrO-BOCTOuHOi
Epponbit, Mocksa, 1989, 79-80.
4V, Stanišić, O nekim prizrensko-timočkim primerima srpsko-albanskih leksičkih
odnosa, Govori prizrensko-timočke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994, 470-471 (= V.
Stanišić, O nekim prizrensko-timočkim primerima).
55 G, Elezović, Rečnik kosovsko-metohijskog dijalekta 11, SDZb IV-V, 1932-1935 (kopiljit
se)
Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone (I-XVI vek) 129
Rečniku SANU u starom ratarskom značenju kopile „zakržljali klasić
kukuruza“ i kopiljan „sitno grožđe sa pobočnog sporednog izdanka, zaperka,
obično loše, sitno grozde®.**® S, Puškariu ima obe reči u pomenutoj studiji o
Istrorumunima (špure kao spuriu < grč. spurios „bastar, kopile”, a kopile i
kopilica kao kopil „dete“).
Na prostoru istočne Srbije u stočarsku leksiku rumunskog porekla
očuvanu u prizrensko-timočkom dijalektu ubrajamo i sledeće: dviz-e (dvizak,
dvizac, dviska, dvizica, dvizorka, dvizarka, dviska, diska, zviskla i ziska)
„Ovca, žensko šilježe, mlada ovca u drugoj godini, mlada ovca koja se nije
ojagnjila“ od *duise < lat. duis „dvaput“ gde je prelaz s u z u skladu sa
ilirskim osobinama.”’
Termin strpla „mlada ovca počevši od drugog proleća, neplodna od
ranog proleća do rane jeseni“ zabeležen je u Istri i potiče od rum. stdrp < lat.
lat. extirpus „sterilan“, a prema S. Puškariu istrorum. pridev sterp, ste’rpa,
dakorum. starp „neplodan”, arum. i meglen. stirpar „pastir neplodnih
ovaca”, venet. anjela sterpa „pecora vergine... che non ha fruttato”, potiče
od predpostavljenog oblika *sterpula kao neposredan oblik iz kojeg je
nastao termin strpla posle nestanka nenaglaenog u u ula.
Termin $tira, štirkinja „žena nerotkinja; jalova krava® ili glagol ostureti
potvrden u istočnoj Srbiji u kletvi osturelo ga, da Bog da potiče od rum.
stir(@) „neplodna Zena ili Zivotinja“, odnosno u krajnjem od lat. sterillis ili
grč, otepdc.
t
Tu su još i sledeći trmini: pikurar (staro dubrovačko prez.
Pikurarevići) od rum. picurar < lat. pecurar „čobanin“; bara „ime kozi
crno-bele dlake“, barza „koza crno-bele dlake“, birka, birova < lat. billis
„žuč“, a prelaz / > r ukazuje na jedan rumunski dijalekat u kome je postojao
rotacizam. Ime biza „ovca koja blizni“ u istočnoj Srbiji (Donja Kamenica
kod Knjaževca, Koprivnica kod Zaječara, u Budžaku itd.) može se dovesti u
vezu sa vižle koje potiče od lat. vighitor „čuvar“. Naziv čora, džora „krava
ili ovca koja visoko drži glavu; žensko dete (Crna Gora); žensko nekršteno
dete (Pukovac kod Niša)“ potiče od rum. ficiora, /icioara „devojka, ćerka“.
Coka je ovca sa malim ušima, što upućuje na ital. ciocco „kljast“, ali će pre
biti od rum. cioc „kljun“, kao i naziv ¢ulja „ovca sa malenim ušima“ iz grč.
K1iAAGG „odrezanog vrha“ i rum. ciul, ciuli ili naziv laba, ljaba „potpuno
bela ovca“ iz lat. albus „beo“.
U ove i slične termine ubrajamo i nigusa „ovca (u Poljicama ima i top.
Nigoševice)”, a pošto je kraj čisto ikavski, možda je u pitanju neguša (e —
jat), pa se može povezati s rum. negru < lat. niger „crn”, jer sa osnovom
neg- postoje na Pagu iz XVI veka porodice Neguli¢ i Nigris, kao i Njeguli¢
4 Retnik SANU X, 210.
7 H. Bari¢, llirske jezicke studije, Zagreb, 1958, 7 i d.