Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

.
126 Slavoljub Gacović
i
i
svom Rečniku Kosovsko-metohijskog dijalekta sa značenjem „pozno jagnje
ili jare, jagnje koje se ojagni pozno u leto*'® U Srbiji, na desnoj obali
Morave, po istočnoj, kao i u južnoj Srbiji, svuda se upotrebljava sugare, dok
se u zapadnim i severozapadnim krajevima Srbije, u Župi i Toplici, ne čuje.
Dakle, u jugoistočnoj Srbiji sugare kao „pozno jagnje“ javlja se u Lužnici, u
okolini Aleksinca, Leskovca (D. Lokošnica), u Pustoj Reci (G. i D. Brijanje,
Stubla, Kacabać, Kosančić, Obilić, Granica), u Jovcu i okolini, u okolini
Džepa, u Ćukovcu kod 'Vučja, u Zaplanju, Dobriču, tj. u selima Pejkovcu i
Žitorađi, u Lokošnici, Vranju, Prištini, ” u Izvoru kod Svrljiga, okolini
Minićeva, Debelici Malom Izvoru kod Minićeva i u Rgotini kod Zaječara.
U istočnoj Srbiji, u Zaplanju postoji naziv sugarac (sugbrbc) „muško
jagnje pozno ojagnjeno“ i sugarence „žensko jagnje pozno ojagnjeno“, a u
Ostrovici i Stublu uz Južnu Moravu sugarica je „poslednje jagnje“. Pored
navedenog, u istočnoj Srbiji poznat je i pridev sugaran, npr. u Lužnici
„sugaran kukuruz“ ili u selima Supovcu i Sečanici oko Niša „ostalo jedno
parče za ogrćanje, bija mi je sugaren kukuruz“, a u okolini Pirota se i za
papriku u bašti kaže da može biti „sugarna“ i prilog sugarno, npr. u Nišu
označava nešto što je „kasno“ itd.''* Iz dosadašnjeg razmatranja možemo
zaključiti da se reč sugare koristi na istočnobalkanskim i
jugoistočnobalkanskim slovenskim terenima i sigurno je da se ne čuje na
prostorima gde se upotrebljava reč trze.
Na Solti postoji nadimak Sungar, zacelo od sugar, a na Pagu prezime
Sugar potiče iz Istre nakon doseljenja u XVIII veku, zatim prezime Sugari¢
u Istri, prezime Sugarac u selu Marganci u Vranjskoj P&inji. U Rječniku
JAZU pominje se ime naselja Sugari u Vodnjanskom i Puljskom kotaru u
Istri, zatim Sugari u Gospiéskom kotaru u Lici u Hrvatskoj, pa ime kraja u
Dobrinju na Krku (1630), naziv Sugarca morskog zatona u Gospickom
kotaru u Lici, kao i ime naselju istoga kraja. Predeo i selo jugoistotno .od
sela Lukova Sugarja u Gospićkom kotaru u Lici naziva se takode Sugarje,
zatim ime gorskoj kosi na Velebitu, Sugarska Duliba i dr.“?
Sekstil Pugkariu je uneo sugare (sugar) medu reči u svom radu o
Istrorumunima primljene od Rumuna. Sugare neposredno upućuje na lat.
sugo (-are, -xi, -ctum) ,sisati” i istrorum. sugu, sugt ,sisati“. U Istri postoji
glagol sugati,” sugan, pored suglien „Ssisati“, sugavica „narcis“ zbog
slatkog soka kojeg deca sisu.*?' Ogigledno je kako je od rum. osnove sug-
„Sišem“ dodavanjem nastavka —ar < lat. —arius nastalo sugar- kojem je
416 G, Elezovié, Recnik Kosovsko-metrohijskog dijalekta, 11 (1932), 281.
!? Na Kosovu, u selu Gračanici, čuje se i za dete od milja ,,mamino sugare”.
“8 S, Georgijevié, Balkanoloske studije 11, 80.
419 Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, sv. 74, Zagreb, JAZU, 1962, 864.
20 S. Georgijevié, Balkanoloske studije 11, 81, nap. 29.
1 Ibid, 81, nap. 30.
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-XVI vek) 127
dodato srp. —e, a
fonema š u Sugare moze se ?ripisati opet jednoj eposi koja
ukljuuje blizu vezu Rumuna sa Albancima.“”
Jasno je da da su se Vlasi na prostorima Srbije (top. Sugar) sluzili i sa
sugar(e), Sugar(e) „dojenče“, pa je termin posluZio kao i iljeg za toponime,
za mesta gde su čuvali „dojenčad“ i ononime, prvobitno za one koji su &uvali
sugarce „dojenčad“ (upor. bug. Silegar, -ka ,onaj ili ona koja čuva
šilježad“). Za javljanje reči sugare važno je uzeti u obzir i dalmato-romanski
materijal koji je objavio Bartoli u svojoj knjizi, gde nalazimo sugol
„agnello“ (Bartoli II, 124 i 228),*” gde nema rotacizma, dok sugare upravo
pokazuje da pripada jednom rumunskom balkanskom dijalektu koji poznaje
rotacizam.
Medu reči rumunsko-balkanskog porekla nalazimo i Spure (Spurica,
Spurka; glagol: spuriti se oteliti se, ojagnjiti se“, nadimci: Spurijan
„nezakoniti sin”, Spuronja i Spurota) koje sreéemo u zapadnim i
severozapadnim krajevima, Hercegovini, Bosni, Dalmaciji, Lici i na
dalmatinskim ostrvima i ima znacenje ,,nezakonito musko dete; ono jagnje
ili kozle koje je preljetilo i oplodilo se; ranije ojagnjena ovca ili oteljena
Jjunica; svfl(‘o mlado u koze, ovce, krave i kobile koje je na svet došlo pre
vremena“, — dok se u istočnom i jugoistočnom delu bivšeg jugoslovenskog
prostora, u Dalmaciji (Poljica), Bosni (okolina Jajca), Heregovini (okopiliti
se „krava koja se otelila rano, od dve godine“), 5 Crnoj Gori (u Kučima),“*
istočnoj Srbiji (okolina Svrligaž, Pasjači, Gajtanu na Radanu koristi termin
kopilica „krava, ovca ili koza koja je pre vremena skotna ili se pre prirodnog
roka omladi“. U istočnoj Srbiji se čuje i pojam kopiljak „vanbračno dete“, u
Ostrovici i u Stublu čuje se reč kopilarka za „ovcu koja se pre vremena
ojagnji“. U selu Mužincu, okolina Aleksinca za „jagnje koje se ojagnjilo
posle prve godine“ čuje se izraz kopile, a oko Bele Palanke i u Zaplanju
kopile je „jagnje koje je okopilila kopilica*. U Štubiku u Negotinskoj krajini
kopilica je „kad se šilježe ojagnji“, a u Bučumu i Belom Potoku iskofil se
oznalava „iscvetao struk luka, ne jede se nego ostaje 'za seme’.**’ Od
ostalih termina s osnovom kopil interesantno je jo§ navesti kopiljaca
„devojka koja rodi kopile“ itd.
G. Meyer zastupa romansko poreklo reči copil od lat. copilis „dete koje
je rodila krémarica” (lat. copa)® Reč je opstebalkanska: novogréka,
4>
P Skok, Osnovi romanske lingvistike l, Zagreb, 1940, 56.
____3 Bartoli se u Nachtrag-u svoje knjige (o. c. II, 432) pita da li nije sugo/ od *sugalis, kako
je pretpostavljao S. Puškariu.
4 Sv. Georgijević, Balkanoloske studije 11, 82-83.
25 Srpski etnografski zbornik 65, 29, pag. 33.
1 SL. Dučić, Zivot i običaji plemena Kuca, Stpski etnografski zbornik 48, 20, pag. 12.
, N- Bogdanovi¢, Govor Bučuma i Belog Potoka, SDZb XXV, Beograd, 1979, 1-178.
' G. Meyer, Etymologisches Worterbuch der albanischen Sprache, 198.