Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

2 Slavoljub Gacovié
*resalire < salire; inšlta vb. tranz., refl. ,,uzdignuti se; podiéi se, podizati’
(dr. indla) < lat. *malnare scšpžta-re vb. intranz. „zalaziti (sunce)“ (dr.
scčipčta-re) < lat. excapitare; 7 apune vb. intranz. „zaći, zalaziti“ (dr.
apune) < lat. apponere; alb, -š adj. ,be/l/o* (dr. alb) < lat. albus; albit, -š
adj. „(iz)beljen“ (dr. albat) < lat. albatus;*® ajer s.
n. „vazduh, atmosvera; la
— napolju® (dr., mgl., ir. aer) < lat. aer, aeri;” vint s.n. „vetar“ (dr. vint,
mgl., ir. vinf) < lat. ventus; zvintura vb. refl,, intranz. „ići tamo-amo;
(pro)3etati (se); (pro)susiti na vetru“ (dr. zvintura) < lat. *exventulare; zvinta
vb. tranz. refl. „(o)sušiti se (na vazduhu)“ (dr. zvinta) < lat. *exventare;
cald, -ž adj. „topao, vrué; svež (hleb)“ (dr. cald) < lat. caldus;® cilduri s.f.
„toplota“ (dr. caldurd) < lat. caldura; incdlzi vb. tranz., refl. ,(za)grejati
(se), ugrejati (se), otopliti (dr. incalzi) < lat. incalesco, -ere; rite adv.
„hladno“ (dr. rece) < lat. recens, -entis;” ricoare s.f. „svežina“ (dr.
rdcoare) < lat. *recor, recorem; frig s.n. ,hladno(¢a), zima“ (dr., ar., mgl.
Jrig) < lat. frigus; friguros, -oasš adj. ,.hladan, zimogroaljiv* (dr. / _gw 05)
< lat. frigorosus;” roaui s.f. „rosa“ (dr. roud) < lat. ros (ak. rorem);” api
s.f. ,,voda“ (dr. apd) < lat. aqua; apitos, -oasš adj. ,,voden, vodnjikav* (dr.
apatos, -oasd) < lat. aquatosus; ud, -š adj. ,,vlazan, mokar* (dr. ud) < lat.
udus; uda vb. tranz. ,,(na)kvasiti; polivati“ (dr. udare) < lat. udare; umid, -
š adj. „vlažan“ (dr. umed) < lat. humidus; sic, -eaci adj. „suv“ (dr. sec) <
lat. siccus; sateta s.f.
„suša“ (dr. secerd) < lat. siccitas (*siccita); sica vb.
tranz., intranz. ,,(i)susiti, osusiti (se)“ (dr. seca) < lat. siccare; čatš s.f.
„magla“ (dr. ceatd) < lat. caecia ,,caligo oculorum“ (saluvana samo u rumunskom)
< caecus; negurd s.f. „mrak“ (dr. negurd) < lat. *negula <
nebula; neguros, -oasš adj. „mračan“ (dr. neguros) < lat. *negulosus <
nebulosus;”® noore s.m. „oblak“ (dr., ar. nor) < lat. nubilum < nubes;*
noora vb. intranz., refl. „oblačiti (se)“ (dr. inoora) < lat. *negulare <
nebulare; moorjazd vb. intranz. „(na)oblačiti“ (ar. nuoreadzd) < lat.
*negulare < nebulare; innoora vb. Intranz., refl. „(na)oblačiti (se),
natustiti se“ (dr. fnnora) < lat. innubilare;” ploaje s.f. „kiša“ (dr. ploaie) <
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-XVI vek) 23
lat. *plovia (< pluvia, lat. vulg. imber);®* ploinée adv. „kišovito“ (dr.
plointe) < lat. plovenrem, ploja vb. intranz. „padati kiša, kišiti“ (dr. ploua) <
lat. *plavare, tuna vb. intranz. imp. „grmeti“ (dr. funa, ar., mgl tund) <
lat. fonare;" fulger s.n. „munja“ (dr. fulger) < lat. fulgur, -erem;' fu[gera
vb. intranz. „sevati“ (dr. fulgera) < lat. vulg. *fuls šerare < exfulgerare;”
ger s.n. „mraz, hladnoća“ (dr. ger) < lat. gelu;” fefera vb. intranz.
„(s)mrznuti (se), promrznuti“ (dr. degera) < lat. đegela;e giatž s.f. „led“ (dr.
gheatd, ar. gleatd) < lat. glacia (= glaczes), ingeta vb. intranz.
„(za)mrznuti (se), (s)lediti (se)“ (dr. ingheta) < lat. *inglaciare; đejgeta vb.
refl. „odmrznuti se; (o)topiti se“ (dr. dezgheta) < lat. disglaciare, hinže vb.
intranz. tranz. „vejati, padati (sneg)“ (dr. ninge) < lat. ningit,”* itd.
Prostor, vreme, kvantitet, kvalitet. Ovo su termini koji su se očuvali
u banatskom i oltensko-muntenskom narečju dakorumunskog dijalekta na
prostoru Timocke zone: lat, -š adj. „širok, obiman“ (dr., ar. laf) < lat. latus;
Ižfime s.f. „širina“ (dr. lafime) < lat. *latimus < latus; larg, -š adj. „širok,
prostran® (dr. larg) < lat. largus; 1argi vb. tranz., refl. ,(pro)siriti (se);
rastezati (se)“ (dr. ldrgi) < lat. largire; Vargime s.f. „širina, prostranstvo“ (dr.
largime) < lat. *largimus;® ingust, -š adj. „uzan, uzak; tesan“ (dr. fngust,
ar. angustu) < lat. angustus; ingusta vb. tranz., refl. ,suziti (se), stesniti
(se)“ (dr. ingusta) < lat. angustare; lung, -š adj. „dug“ (dr. lung) < lat.
longus; prialung, -š adj. ,,du%lljast izdužen“ (dr. prelung) < lat. perlongus;
scurt, -š adj. „kratak“ (dr. scurf) < lat. *excurtus; scurta vb. tranz., refl.
„Skratiti (se), (pre)kratiti (se)“ (dr. scurta) < lat. excurtare;" adinc, -š adj.
„dubok“ (dr. adinc) < lat. *adancus < aduncus, adinca/adinči vb. tranz.,
refl. „(pro)dubiti (se), izdubiti, dupsti“ (dr. adinci) < lat. *adancare <
aduncare; adincat, -3 adj. „produbljen“ (dr. adincat, -d) < aduncatus; fund
s.n. „dno, poklopac“ (dr. fund) < lat. fundus; afunda vb. tranz., refl.
„Zagnjuriti se; nevidljiv“ (dr. afunda) < lat. *affundare < adfundare;
scufunda vb. refl., tranz. ,, zagnjuriti (se), gnjuriti (se), (za)roniti; (u)tonuti“
(dr. cufunda) < lat. *exconfundare; strimt, -a adj. „uzan, tesan“ (dr. strimf)
7 Mihaescu, Lg. lat., p. 26.
8 T. Papahagi, Dictionarul dialectului aromdn general si etimologic, Bucuresti, 1974, p.
133 (= DDA).
? S. Puscariu, Studii istroromdne, Bucuresti, 1926, I11, p. 100 (= Puscariu, St. istr.).
* Mihaescu, Lg. lat., p. 177.
*! Ibid., p. 275.
*2 W. Meyer-Liibke, Romanisches etymologisches Werterbuch, 3 Aufl., Heidelberg, 1935,
3512 (=REW).
% DDA, p. 228.
** Dictionarul limbi romdne, Bucuresti, 11, 1, p. 723; VIL, 1, p. 249 (= DA); DDA, p. 889.
3 DDA, p. 889.
% Dictionarul limbi romdne, Serie nous, Bucarest, 1971, VII, 1, p. 482484 (= DLR).
5 DDA, p. 900.
55 Mihaescu, Lg. lat., p. 9.
® I — A. Candrea si Gh. Adamescu, Dicfionarul enciclopedic ilustrat ,Cartea
Romdneasca”, Bucuresti, 1931, p. 1413 (= CADE); DDA, p. 1001
DDA, p. 1203; DLR, XI, 3, p. 709-710.
*! DDA, 1079.
2 DDA, 1079.
% Mihaescu, Lg. lat., p. 278.
% Th, Capidan, Meglenoromanii, Bucuresti, 1936, 111, p. 141 (= Capidan, Megl.); DDA, p.
591
Mihaescu, La romanite, 182.
% DA, 11, 2, p. 102-103; Capidan, Meg., I1L, p. 166; DDA, p. 730.
" DDA, p. 1073, 1147, 1148.