Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)

170 Slavoljub Gacović
može dolaziti u svakom jeziku, ali se ipak verovatno može reći da su bila
manje karakteristična za slovensku tvorbu (koja je išla uglavnom u pravcu
sufiksacije), a više za supstrat“, sa čime valja usporediti slične likove u
toponomastičkom nasleđu: Piperi, Cecuni, Cuce, Dide, Dodoši, a uz to je,
kaže M. Pešikan, za ,balkanske starince bio karakterističan i veéi udeo
imena iz hrišćanske i antičke tradicije nego kod Slovena.*’
Medu arbanaskim imenima koje donosi M. Pešikan iz 1485. godine
nalazimo neka imena koja su i danas prisutna u antroponimiji Vlaha istoéne
Srbije. Navešćemo nekoliko primera arbanaskih, a zatim rumunskih: Goga —
Goga, Gjorgj - Glorgie, Gjin - Gjind, Leka – Leca, Marin – Marin, Marku –
Marcu, Nika – Nicd, Cika — Cicd, zatim arbanaSka imena iz 1571. godine,
pored onih koja se ponavljaju kao u prethodno navedenom uzorku, su: Gac —
Gat(u), Dida – Didoj, Doda — Doda, Lika – Licd, Nika ~ Nicd, Pal – Pala,
Peka – Peca,”® Bardonja – Bardon, itd.
Kada se u nauci govori o antroponimiji Vlaha, postoje dva misljenja:
jedno kojem se, pored mnogih srpskih istori¢ara i lingvista, priklanja i M.
Pesikan u svome radu, da je „jezička asimilacija Vlaha na srpskom prostoru
išla brze nego gadenje njihove etnografsko-socijalne posebnosti, jer se na
temelju nekada$njih njihovih narodnosnih (etno-jezičkih) zajednica
konstituisao jedan društveni staleZ, staleZ stočara... i tako se dolazi do
svima poznatog zakljutka da se ,stodari (kad nisu Arbanasi) nazivaju
Viasima, a ratari (pored grecizma ,meropsi’) Srb(lj)ima.”"
Sledećom rečenicom M. Pesikan pokuSava ublaZiti svoj stav koji je
teško odrziv pa kaZe da ,,nije ipak realno misliti da je to razlikovanje znatilo
nekakvu strogu segregaciju. Potom ipak nastavlja da se u poveljama
„ponavlja vladarska naredba: ,Srbin da se ne Zeni u Vlaseh’, ali to nije
čuvanje etnickih posebnosti, nego nastojanje feudalaca da sprece beZanje
kmetova sa zemlje, jer se odmah dodaje: ,ako li se oZeni, da ju vede u
merophe’, a uz to da i potomstvo mora ostati ratarsko“,”? odnosno Srpsko,
ako je verovati M. Pešikanu da su ratari (meropsi) isto što i Srb(lj)i. To su,
po misljenu M. Pesikana, kao i po misljenju mnogih, preduzete mere zato
„da se odrzi staleski poredak®, a u sledećoj rečenici primecuje da „nema
recipročne zabrane (da se Vlah ne ženi u Srba)“* čime je pobio svoju
konstataciju koju je naveo u prethodnoj rečenici „da se održi staleški
poredak“.”5 Zabrane da se Vlah ne ženi u Srba, nema, jer je to bio jedan od
vidova ,jezitke asimilacije“ Vlaha, i to M. Pešikan ne spori, već, naprotiv,
kaže da je „proces jezičke asimilacije... temeljno sproveden” ali je to, po
74 Ibid, 26.
% Ibid, 31-32.
' Ibid, 24.
32 Ibid, 24.
753 Ibid, 24.
Romanizacija i romansko stanovnistvo Timocke zone (I-XVI vek) 171
njemu, učinjeno ,,spontano, jer se nigde u spomenicima ne vidi da je bilo ma
Kakvog pritiska da se prihvati srpski jezik“./54
U Zelji da potkrepi svoju tezu o stalezu stocara koji se nazivaju Viasi,
M. Pesikan pominje da je sa dolaskom Turaka vlaski status bio nesto
povoljniji pa su „sigurno pojedine ratarske naseobine nastojale da se ukljuce
u Vlahe, u viaski zakon“, a da bi ojačao svoju tezu, on iznosi &injenicu da je
medu ,banjskim katunima jedan blgarski“ koji, po njegovom miSljenju,
„Svedoči da stodarski Zivot nije bio ,monopolski’ vezan za balkanske
starince®,* a tu je, po misljenju B. Hrabaka, „reč samo o Vlasima, onima sa
Stare Planine, koji su slavizovani u krugu Bugara, pa su ih, zbog bugarskog
jezika i dm%ih bugarskih karakteristika, u nebugarskoj sredini nazivali
Bugarima“.”
Po nasem miljenju, katun s „etničkom“ odrednicom bugarski iz
vremena 1313-1318. godine ukazuje, s jedne strane, da se pod pojmom Vlah
ne podrazumeva stocar, jer je očigledno da katuna ima arbanaskih, viaskih,
pa i bugarskih ukoliko dolaze sa prostora Bugarske, a ne zato što oni govore
bugarskim jezikom. Postoje mnogi vizantijski izvori koji na prostoru
Bugarske navode Vlahe od XI do XV veka, koji govore istim jezikom sa
onima u Tesaliji ili sa onima u današnjoj Rumuniji, odnosno govore
rumunskim jezikom ili nekim drugim romanskim dijalektom koji je svakako
za vizantijske i druge autore bio blizak rumunskom ili čak italijanskom, ali
ne bugarskom ili srpskom jeziku”” (Vidi poglavije: IV 2. 4 O socijalnoj ili
etnickoj kategoriji Viaha).
Drugo misljenje, kada se govori o antroponimiji Vlaha i ujedno i
suprotno navedenom, koje zastupa manji broj naugnika, izne¢emo rečima B.
Hrabaka iz njegove zapaZene studije o Vlasima u pore¢ju Zapadne Morave,
odnosno Smederevskog sandžaka, &ime mi, u naSem razmatranju
antroponimije, prelazimo sa prostora jugoistočne, južne i jugozapadne Srbije
na prostor severozapadne Srbije, da bismo na kraju završili sa
antroponimijom Vlaha severoistoéne Stbije.
Započevši svoju raspravu o antroponimiji Vlaha, B. Hrabak u uvodnom
delu studije govori o Vlasima starosedeocima u severozapadnoj Srbiji od
XIII veka, gde iznosi da se raspored Vlaha ,,posebno u podruéju Zapadne
Morave, ne moZe... odrediti, jer o tome, uostalom kao i za druge oblasti
srpske srednjovekovne drzave do XIII veka, nema izvornih podataka“, pa
nastavlja da su Vlasi u severozapadnoj Srbiji ,,pripadali Vlasima Posavine i
754 Ibid, 24.
-55 1bid, 24.
% B. Hrabak, Vlasi starinci i doseljenici, 12.
57 Laonici Chalcocondylae, Historiarum demonstrationes adfidem codicum recensuit,
emendavit annotationibusque criticis instruxit Eugenius Darko, I-1I, Budapesta, 1922-1927,
31D (1), 35 B; 67 D (I), 71 D (1), 72 B, 77 B, in: Izvoarele istoriei Romdniei, IV, 452-455.